I DALJE NAJVEĆI

I DALJE NAJVEĆI
U ponedeljak, 4. maja, navršava se 29. godina od smrti Josipa Broza – druga Tita, jugoslovenskog revolucionara, vojskovođe i državnika koji se smatra jednom od najvažnijih ličnosti 20. veka i istorije na prostorima bivše Jugoslavije. Tito je bio doživotni predsednik socijalističke Jugoslavije, maršal, trostruki narodni heroj i najpopularniji vođa sa ovih prostora
priredio: Peđa Popović

PHOTO: STOCK

Tito je rođen u Kumrovcu 1892. godine, a tačan datum njegovog rođenja nije poznat. Pretpostavlja se da je rođen 7. maja, ali je kao zvaničan datum uzet 25. maj, što je slavljeno kao Dan mladosti, koji je obavezno proslavljan sletom.

Rani radovi

Godine 1913. odlazi u austrougarsku vojsku. Tamo je relativno brzo napredovao i stekao podoficirski čin. Kao kaplar učestvovao je u Prvom svetskom ratu, između ostalog i u borbama protiv srpske vojske. Ranjen je i zarobljen u Rusiji 25. maja 1915. godine, posle čega je pobegao iz zarobljeništva i učestvovao u Oktobarskoj revoluciji.

U Kraljevinu Srba, Hrvata i Slovenaca se vratio krajem oktobra 1920. godine, kada je postao član Komunističke partije. Zbog organizovanja velikih radničkih demonstracija uhapšen je 1928. godine i osuđen na pet godina zatvora. Nakon odslužene kazne određeno je da mora boraviti u rodnom Kumrovcu i da iz njega ne sme otići.

Ipak, iste 1934. godine napušta Kumrovec i odlazi u Samobor, gde postaje ilegalac i gde se prvi put pominje ime Tito. Uključen je u Politički biro CK KPJ 1934. godine, a zbog partijskih zadataka povremeno odlazi u Pariz, a tokom 1936. i 1937. godine radio je u Kominterni u Moskvi, u vreme kada je likvidiran znatan broj jugoslovenskih komunističkih prvaka. Godine 1937. godine postaje generalni sekretar KP, voljom Staljina, posle smenjivanja i streljanja Milana Gorkića.

Drugi svetski rat

Okupacija Jugoslavije zatekla ga je u Zagrebu, odakle je, njegovom inicijativom, upućen proglas CK KPJ narodima Jugoslavije u kojemu se ističe odlučnost Partije da u oslobodilačkom ratu ustraje u prvim redovima, u kojemu ustaje protiv potpaljivanja nacionalne mržnje i poziva radnike, seljake, omladinu, građane i sve rodoljube da se ujedine u borbi za nezavisnost.

U drugoj polovini maja 1941. godine Tito odlazi u Beograd, odakle usmerava pripreme za dizanje ustanka i početak oslobodilačkog rata. Po napadu Nemačke na SSSR (22. juna) Politbiro CK KPJ je ocenio da je nastupio trenutak za početak oružanog ustanka protiv okupatora i njegovih domaćih pomagača. Glavni štab Narodnooslobodilačkih i partizanskih odreda Jugoslavije (NOPOJ) formiran je 27. juna, a Tito je postao vrhovnim komandantom NOPOJ. Pod njegovim vođstvom donesena je odluka o dizanju svenarodnog ustanka.

Beograd je napustio 16. oktobra i otišao na oslobođenu teritoriju u zapadnoj Srbiji, poznatu kao Užička republika. Nakon sloma Republike, sa glavninom snaga prelazi u Bosnu gde je u Rudom, 21. decembra 1941. osnovana Prva proleterska brigada. U prvoj polovini 1942. glavnina partizanskih snaga pokreće veliki pohod u Bosanskoj krajini, koji će rezultovati stvaranjem velike slobodne teritorije na području Hrvatske i zapadne Bosne sa sedištem u Bihaću, tzv. Bihaćke republike.

Na osnovi tih uspeha u drugoj polovini u Bihaću se 27. novembra 1942. sastaju predstavnici antifašističkih snaga iz svih krajeva Jugoslavije i formiraju AVNOJ – Antifašističko veće narodnog oslobođenja Jugoslavije kao privremeno telo vlasti koje će s vremenom postati legitimna alternativa izbegličkoj kraljevskoj Vladi u Londonu. Godinu dana posle, 29. i 30. novembra 1943, AVNOJ se ponovno sastao u Jajcu i doneo istorijske odluke o budućem uređenju Jugoslavije kao federativne države ravnopravnih naroda i narodnosti Jugoslavije. Na istom zasedanju Tito je dobio zvanje maršala.

Tokom 1943. Tito uspeva da na svoju stranu priodbije saveznike koji su od tada više pomagali četničkom vođi Dragoljubu–Draži Mihailoviću. Tito je rukovodio borbom iz Drvara, odakle, posle neuspelog nemačkog desanta, 25. maja 1944. godine, odlazi na Vis, gde razvija široku i uspešnu strategiju za međunarodno priznanje nove Jugoslavije. U avgustu 1944. susreće se u Napulju s predsednikom britanske vlade ser Winstonom Churchillom.

U oslobođeni Beograd dolazi 23. oktobra 1944. Potvrđujući već izborene tekovine, Tito 7. marta 1945. godine formira vladu Demokratske Federativne Jugoslavije.

Predsedništvo AVNOJ-a dodelilo je 19. novembra 1944. godine Titu prvi od tri naziva narodnog heroja Jugoslavije. Josip Broz Tito bio je jedini Vrhovni komandant u drugom svjetskom ratu koji je svoje borce lično vodio u bitku. Ranjen je u bitci na Sutjesci u junu 1943. godine.

Dolazak na vlast

Iz rata je izašao kao legendarni vođa. Osim borbe protiv okupatora, jedinice pod njegovom komandom tokom i nakon rata sprovele su komunističku revoluciju. Nakon završetka rata, nova država, koja je 29. novembra 1945. promenila ime u Federativna Narodna Republika Jugoslavija, pod Titovim je vođstvom postala deo Istočnog bloka i u njoj je uveden komunizam kao službena ideologija, zabranjen je rad svih stranaka osim KPJ, te se, po uzoru na SSSR, počela sprovoditi nacionalizacija velikih preduzeća i prisilna kolektivizacija zemlje.

Period neposredno po završetku rata karakterišu i čistke nepodobnih, u kojima je život izgubilo na hiljade ljudi.

U tom periodu postepeno su na videlo počele da izlaze i sve veće nesuglasice između Tita i Staljina. Napetost je eskalirala 1948. godine, kada je došlo do javnog raskola nakon Rezolucije Informbiroa. Nakon što se nemilosrdnim merama, uključujući otvaranje zloglasnog zatvora Goli otok, obračunao sa Staljinovim pristašama u KPJ, vešto je iskoristio hladni rat kako bi nagli prestanak sovjetske nadoknadio američkom pomoći. Raskid sa SSSR-om bio je i prilika da se, za razliku od dogmatskog marksizma sovjetskog tipa, razvije socijalizam prilagođen jugoslovenskim prilikama. U Narodnoj skupštini FNRJ 27. juna 1950. podneo je obrazloženje Osnovnog zakona o upravljanju radnim kolektivima od strane radnika, istakavši staro socijalističko geslo Fabrike radnicima. Prvi put je za predsednika Republike izabran 14. januara 1953. godine

Nesvrstani

Normalizacija odnosa sa SSSR-om usledila je posle Staljinove smrti, ali je i dalje nastavljena saradnja sa zapadnim blokom. Tih godina Tito razvija politiku neutralnosti u hladnom ratu, što su prihvatile mnoge arapske, azijske i novostvorene afričke države. U Beogradu je 1961. godine osnovan Pokret nesvrstanih, a taj savez će dugo vremena ne samo omogučiti veliki ugled Jugoslavije u svetu nego i njenim preduzećima doneti mnoge unosne poslove u zemljama trećeg sveta.

Istovremeno i socijalizam u Jugoslaviji, neopterećen sovjetskom dogmom, počinje da se razvija ka sve većoj otvorenosti prema novim idejama, a životni standard stanovništva nastavlja da raste, postavši vidno bolji ne samo u odnosu na Istočni blok nego i neke zapadne kapitalističke zemlje Evrope, kao što su Portugal, Irska i Grčka. No, svi ti trendovi, koji su kulminirali karejm šeszdesetih godina 20. veka, prekinuti su početkom 1970-ih nakon pojave nacionalističkog masovnog pokreta (Maspok) u Hrvatskoj. Tito, koji je ispočetka ohrabrivao reforme i veću otvorenost, nakon toga se stavio na stranu dogmata i konzervativaca, pa je obračun s Maspokom iskorišćen kako bi se Partija očistila od reformskih elemenata u svim republikama i pokrajinama.

Godine 1974. izglasan je Ustav koji je republikama doneo veliki stepen samostalnosti a dve godine kasnije donesen je i Zakon o udruženom radu, koji je nastojao da jugoslovenski sistem samoupravnog socijalizma dogmatizuje.

Sahrana

Tito je umro 4. maja 1980. godine u 15.05 u bolnici u Ljubljani. Dan posle smrti, posmrtni ostaci Josipa Broza Tita su Plavim vozom putovali od Ljubljane do Beograda. Dokumentarni snimci govore o opštenarodnoj žalosti i o velikom broju ljudi koji su na svim usputnim stanicama ispraćali voz. Kovčeg sa posmrtnim ostacima je smešten u holu Skupštine Jugoslavije (sada Dom Narodne skupštine Srbije), gde su državni funkcioneri i građani u mimohodima odavali počast šefu države. Mimohodi su bili organizovani po radnim organizacijama i svi zaposleni su bili obavezni da idu u mimohod. Na ulazak u Skupštinu se čekalo u redu i po 15 sati.

Njegova sahrana bila je jedna od najvećih međunarodnih skupova održanih u Beogradu ikada i svakako najveća sahrana u ovom delu Evrope. Sahranjen je 8. maja, na Dedinju, u Beogradu, uz prisustvo 209 delegacija iz 127 zemalja i 700.000 ljudi.

Kult ličnosti

Tito je za svog života u SFRJ stvorio kult ličnosti i za njegovog života bilo je nemoguće imati bilo kakvo kritičko mišljenje o bilo kome aspektu njegovog života i politike, odnosno razlučiti stvarne činjenice od službene propagande. To je nakon njegove smrti, a pogotovo nakon raspada SFRJ, dovelo do reakcije u vidu tretiranja Tita kao najvećeg zločinca u istoriji, odnosno negiranja službenih podataka u korist raznih mitova i urbanih legendi, često i onih najapsurdnijih.

Ipak, činjenica je da je Jugoslavija tokom njegove vladavine doživela ogromni privredni rast. Da je spoljnopoliitčka uloga Jugoslavije bila na nivou o kojem zemlje naslednice mogu samo da sanjaju, a da je sa crvenim pasošem bilo moguće putovati gde god da poželite.