Na današnji dan - 8. MAJ

Na današnji dan - 8. MAJ
RTS

1429. - Predvođeni Jovankom Orleankom, Francuzi su u Stogodišnjem ratu probili sedmomesečnu opsadu Orleana nateravši u bekstvo engleske osvajače.

1794. - Na giljotini je pogubljen francuski hemičar Antoan Loren Lavoazje, jedan od tvoraca moderne hemije, posle suđenja odžanog istog dana, na kojem ga je revolucionarni sud, sa još 27 optuženih, osudio na smrt kao 'zastupnika ubiranja kraljevskog poreza'. Otkrio je da je vazduh smeša kiseonika i azota, dokazao da je voda spoj kiseonika i vodonika, utvrdio značaj kiseonika za sagorevanje i oksidaciju, postavio Zakon o neuništivosti materije, izradio niz novih metoda za kvantitativnu hemijsku analizu. Spalivši dijamant, dokazao je da je kristalizovani ugljenik.

1815. - Na brdu Ljubić kod Čačka Srbi su u Drugom srpskom ustanku do nogu potukli trostruko jaču tursku vojsku. Oko 1.500 ustanika predvodili su Miloš Obrenović i Lazar Mutap, a oko 5.000 Turaka Imšir paša, poznat kao Ćaja paša. Pobeda je ustanicima ulila silno samopouzdanje i Srbe masovno podigla na oružje.

1828. - Rođen je švajcarski filantrop Žan Anri Dinan, tvorac ideje o Crvenom krstu, jedan od osnivača Međunarodnog komiteta Crvenog krsta 1863, dobitnik Nobelove nagrade za mir 1901. Iskustvo iz bitke kod Solferina 1859, kad je organizovao pomoć ranjenicima, navelo ga je da 1864. predloži konvenciju prema kojoj se u ratu moraju poštedeti bolesni i ranjeni i sanitetsko osoblje. Pao je u zaborav i bedu i tek u dubokoj starosti doživeo je priznanje za ogroman filantropski rad. Kao priznanje za izuzetnu službu u radu Crvenog krsta, 1965. je ustanovljena 'Medalja Anri Dinan', najviše odlikovanje Međunarodnog komiteta Crvenog krsta. Dela: 'Sećanje na Solferino', 'Međunarodno bratstvo i milosrđe za vreme rata'.

1873. - Umro je engleski filozof i ekonomista Džon Stjuart Mil, jedan od tvoraca liberalne političke teorije. U ekonomiji je poslednji značajan predstavnik engleske klasične škole - poznat je po teoriji troškova proizvodnje. Njegovo najznačajnije delo 'O slobodi' na srpski je prvi preveo, napisao predgovor i objavio 1867. knez Petar Karađorđević, kasniji kralj Srbije Petar I. Ostala dela: 'Sistem logike', 'Utilitarizam', 'O predstavničkoj vladi', 'Principi političke ekonomije', 'Ogist Kont i pozitivizam', 'Potčinjenost žena'.

1873. - U Beču je objavljena prva poznata srpska knjiga o vinima 'Iskusni podrumar', iz pera Zaharija Stefanovića Orfelina [1726-1785]. U njoj je opisana tehnika berbe grožđa, spravljanja vina i podrumarstva. Orfelin je smatrao da su najbolja vina kod Srba ona koja se prave u fruškogorskim manastirima i u Sremskim Karlovcima. Bio je neobično svestrana ličnost, bavio se književnošću, istoriografijom, krasnopisom, radio je kao bakrorezac i ostavio je prelepe barokne bakroreze. Imao je, za svoje vreme, ogromnu ličnu biblioteku od više hiljada naslova. Njegovo mesto u istoriji srpske kulture je izuzetno visoko.

1880. - Umro je francuski pisac Gistav Flober, jedan od osnivača francuskog realizma, sjajan stilista. Bio je pesimista, skeptik i nepristrasan posmatrač činjenica, protivnik građanskog licemerja. Romanom 'Gospođa Bovari' uznemirio je javnost i optužen je za povredu javnog morala. Ostala dela: romani 'Buvar i Pekiše', 'Sentimentalno vaspitanje', 'Salambo', 'Iskušenje svetog Antonija', dva pozorišna komada i više novela i obimna 'Prepiska'.

1884. - Rođen je američki državnik Hari Truman, predsednik SAD od 1945. do 1953, upamćen po odluci da u avgustu 1945. baci atomske bombe na japanske gradove Hirošimu i Nagasaki, u trenutku kada je Japan nudio kapitulaciju. Šef države postao je posle smrti Frenklina Ruzvelta. Stvorio je 1947. doktrinu o vojnoj i ekonomskoj pomoći zemljama 'ugroženim komunističkim pokretima', čime je podstakao hladni rat. Umešao je 1950. SAD u korejski sukob i započeo program izgradnje vojnih baza i remilitarizacije Zapadne Nemačke. Na osnovu zakona 'o očuvanju uzajamne bezbednosti', Vlada SAD je 1951. od 'Maršalovog plana' i 'Trumanove doktrine' sačinila opšti plan ekspanzije Zapada. Tada su doneti i propisi koji su onemogućavali radničko-sindikalno organizovanje u SAD, a period dok je on bio predsednik obeležio je izraziti antikomunizam, oličen u republikanskom senatoru Džozefu Makartiju.

1894. - Srpski fizičar Mihailo Pupin prijavio je u Njujorku patent za konstruisanje aparata za telefonske i telegrafske prenose na veće udaljenosti.

1902. - U erupciji vulkana Mon Pele na Martiniku potpuno je uništen grad Sen Pjer, a katastrofu je preživelo samo dvoje od 30.000 stanovnika.

1903. - Umro je francuski slikar i vajar Pol Gogen, čiji je umetnički pogled izgrađen na protivstavu impresionističkom shvatanju slikarstva. Njegov postupak karakterišu pojednostavljeni oblici, jaki kontrasti boja, ukidanje perspektive. Njegova tema je najčesće egzotičan svet domorodaca tahićanskog ostrva Fatu-Iva, među kojima je i umro. Najznačajnije slike uradio je tokom dva boravka na Tahitiju, gde je pobegao od civilizacije - 'Ćeretanje', 'Dve devojke s Tahitija', 'Materinstvo', 'Beli konj', 'Plemkinja'...

1921. - U Švedskoj je ukinuta smrtna kazna.

1944. - Sovjetske jedinice su u Drugom svetskom ratu oslobodile Sevastopolj, izbacivši Nemce iz te strateški važne crnomorske luke na poluostrvu Krim.

1945. - Sovjetske trupe su u Drugom svetskom ratu oslobodile celu teritoriju Čehoslovačke.

1978. - Na najviši svetski vrh Maunt Everest bez upotrebe kiseonika prvi su se popeli italijanski planinar nemačkog porekla Rajnhol Mesner i Austrijanac Peter Habeler.

1984. - Sovjetski olimpijski komitet odlučio je da bojkotuje Olimpijske igre u Los Anđelesu, optuživši Vladu SAD za kršenje Olimpijske povelje.

1992. - Predsedništvo Jugoslavije usvojilo je ostavku načelnika Generalštaba oružanih snaga Jugoslovije i vršioca dužnosti saveznog sekretara za narodnu odbranu general-pukovnika Blagoja Adžića i za načelnika Generalštaba imenovalo general-pukovnika Životu Panića. Smenjen je i komandant Druge armijske oblasti general-pukovnik Milutin Kukanjac i penzionisano 38 generala.

1992. - Umro je ruski pozorišni reditelj i glumac Sergej Vladimirovič Obrascov, jedan od utemeljivača parodijsko-satiričnog žanra minijatura s lutkama i osnivač Državnog centralnog pozorišta lutaka, jedinstvenog u svetu. Stvaralac inventivnog duha i bogate mašte, režirao je više od 50 lutkarskih predstava koje se smatraju antologijskim delima tog pozorišnog žanra, poput 'Čarobne Aladinove lampe', 'Neobičnog koncerta', '2:0 za nas', 'Đavoljeg mlina'.

1995. - Francuski predsednik Fransoa Miteran i lideri 80 zemalja, uključujući predsednika Jugoslavije Zorana Lilića, obeležili su na svečanosti u Parizu pola veka od završetka Drugog svetskog rata.

1996. - Umro je španski borac s bikovima Luis Migel Lukas 'Domingin', verovatno najbolji svetski borac s bikovima u 20. veku, čija je veština inspirisala američkog pisca Ernesta Hemingveja.

1999. - Tekstovi izveštača iz Albanije prvi put od početka agresije NATO na Srbiju [SRJ] podvrgnuti su otvorenoj američkoj vojnoj cenzuri. Odluka je među zapadnim novinarima protumačena kao pokušaj NATO da neutrališe neprijatne tendencije u medijima zbog serije 'grešaka' i civilnih žrtava.

1999. - Avioni NATO srušili su do temelja zgradu glavne pošte u centru Užica, već oštećenu u napadu 16 dana ranije, a prilikom bombardovanja civilnih ciljeva u Nišu ubijeno je dvoje ljudi.

2001. - Papa Jovan Pavle II završio je posetu Siriji tokom koje je kao prvi rimokatolički poglavar u istoriji ušao u jednu džamiju.

2007. - U Severnoj Irskoj je posle višegodišnje suspenzije i direktne uprave vlade iz Londona, obnovljena lokalna vlast i oformljeni su severnoirski parlament i vlada. Mirovni proces u Severnoj Irskoj je započeo još početkom devedesetih godina 20. veka, a ozvaničen je aprila 1998. godine. Tada su okončani sukobi sa irskim nacionalistima koji su trajali 30 godina i u kojima je oko 3.500 ljudi izgubilo život.

2007. - Najmanje 21 civil, uključujući žene i decu, kao i jedan pripadnik koalicionih snaga, poginuli su u vazdušnim napadima američkih snaga tokom sukoba sa pobunjenicima u južnom Avganistanu u distriktu Sangin.