Na današnji dan - 17. OKTOBAR

Na današnji dan - 17. OKTOBAR
RTS

1797. - U italijanskom mestu Kampoformio potpisan je mirovni ugovor Austrije i Francuske, kojim je ukinuta Mletačka Republika. Francuska je dobila mletačke posede u Albaniji i ostrva u Jonskom moru, a Austrija Veneciju, Istru, Kvarner, Dalmaciju i Boku Kotorsku.

1803. - Rođen je madjarski političar Ferenc Deak, nacionalni lider od 1861. koji nije prihvatao revolucionarni pristup Lajoša Košuta u rešavanju odnosa između Austrije i Mađarske. Godine 1865. objavio je projekt o dualističkoj Habsburškoj monarhiji. Austro-ugarskom nagodbom [1867.] izgubio je na popularnosti, jer mu se zameralo da je bio suviše popustljiv prema Austriji.

1849. - U Parizu je umro poljski kompozitor i pijanista Frederik Šopen, tvorac poljskog nacionalnog muzičkog izraza i jedan od najpopularnijih kompozitora muzičkog romantizma.

1854. - Tokom Krimskog rata, britanske, francuske i turske trupe počele su opsadu Sevastopolja i nakon 11 meseci zauzele najznačajniju luku ruske crnomorske flote. Mirovnim sporazumom u martu 1856. razoreni grad je vraćen Rusiji.

1855. - Englez Henri Besemer je patentirao postupak za preradu sirovog gvoždja u čelik, nazvan po njemu 'Besemerov čelik'.

1912. - Srbija i Bugarska su, devet dana posle Crne Gore, objavile rat Turskoj, a 18. oktobra pridružila im se i Grčka, čime je otpočeo Prvi balkanski rat. Za nepun mesec dana oslobođen je gotovo ceo Balkan, a rat je završen primirjem 3. decembra. Mirovni ugovor, kojim se Turska odrekla gotovo svih svojih poseda u Evropi potpisan je u Londonu 13. maja 1913.

1915. - Rođen je američki dramski pisac Artur Miler, autor svetski poznatih pozorišnih komada. Hrabro je istupio protiv nasilja vlasti u vreme 'mekartizma'. Poznat je i po neuspelom braku sa holivudskom zvezdom Merlin Monro.

1919. - Rođen je kineski političar Džao Cijang, koji je kao premijer 1980. počeo ekonomske reforme u Kini, a 1987. je nasledio Hu Jaobanga na čelu Komunističke partije Kine. Smenjen je 1989. tokom političke krize izazvane prodemokratskim studentskim demonstracijama.

1920. - Umro je američki novinar Džon Rid, čija se dela 'Deset dana koji su potresli svet' i 'Crvena Rusija' smatraju najboljom hronikom Oktobarske revolucije. Sahranjen je pod zidinama Kremlja u Moskvi.

1931. - Američki gangster Al Kapone osuđen je na 11 godina zatvora zbog izbegavanja plaćanja poreza.

1945. - Pukovnik Huan Peron izvršio je državni udar i došao na čelo Argentine.

1972. - U Beogradu je umro srpski princ Đordje Karađorđević, stariji sin kralja Petra I, koji se odrekao prava na presto i posvetio vojničkoj karijeri. Odbio je da se 1941. pridruži vladi i kralju u izbeglištvu, a potom i nemačku ponudu da se nastani u Belom dvoru.

1973. - Arapski proizvođači nafte povećali su cene i smanjili proizvodnju nafte kao odgovor na američku podršku Izraelu u arapsko-izraelskom sukobu. To je izazvalo jednu od najtežih ekonomskih kriza posle Drugog svetskog rata u razvijenim zapadnim zemljama.

1988 - Kao odgovor 'mitinzima istine' koje je organizovalo srpsko rukovodstvo, na Kosovu su počele masovne demonstracije Albanaca.

1989. - U najtežem zemljotresu u SAD od 1906, koji je pogodio područje San Franciska, poginulo je 67 i povređeno više od 600 ljudi.

1997. - Na Kubi je sahranjen Ernesto Če Gevara, tri decenije pošto je ubijen u Boliviji. Posmrtni ostaci legendarnog gerilskog vođe položeni su u mauzolej u gradu Santa Klara.

1997. - U požaru je izgorelo Jugoslovensko dramsko pozorište u Beogradu.

1998. - U Londonu, gde se oporavljao od operacije, uhapšen je bivši čileanski diktator Augusto Pinoče. Hapšenje je izvršeno na zahtev Španije za izručenje radi suđenja za ubistva stotina španskih državljana tokom njegove diktatorske vladavine Čileom. Oslobođen je u martu 2000, a nakon povratka u Čile, Apelacioni sud je u julu 2001. suspendovao započeti sudski proces proglasivši ga mentalno nesposobnim.

2001. - U Jerusalemu je ubijen izraelski ministar turizma Rehavam Zevi u atentatu koji su izvršili pripadnici Narodnog fronta za oslobođenje Palestine.

2003. - Haški tribunal osudio je ratnog predsednika opštine Bosanski Šamac Blagoja Simića na 17 godina zatvora, a njegove bliske saradnike Miroslava Tadića i Simu Zarića na osam, odnosno šest godina zatvora za zločine tokom rata u BiH.

2005. - Umro je Ba Đin, jedan od najpoznatijih kineskih pisaca, koji je u svojim delima pisao o komunistima, nacionalistima i haosu u vreme Kulturne revolucije.

Umro Frederic Chopin

17. listopada - Na poziv nekog poljskog plemića osmogodišnji dječak odsvirao je nekoliko Bachovih i Mozartovih skladbi, a nakon burna pljeska i oduševljenja počeo je svirati toga trenutka smišljene improvizacije. Auditorij je bio oduševljen. Rodio se genij. To ime treba svakako zapamtiti! Tako je izgledao prvi veliki uspjeh i prvi korak prema slavi mladoga pijanista i skladatelja Frederica Francois Chopina. Skladatelj Chopin umro je na današnji dan 1849. godine u Parizu.
Chopin je rođen 1. ožujka 1810. u mjestu Železowa Wola. Majka mu je bila Poljakinja, a otac Francuz koji se zbog posla doselio u Poljsku. Kada je otac dobio mjesto profesora francuskog jezika u Varšavi, obitelj se seli, što omogućuje Fredericu pohađanje glazbene škole i učenje glasovira kod najpoznatijeg poljskog pedagoga Elsnera. Tri godine poslije Chopin će reći da bi Elsner naučio svirati i magarca, a Elsner, da mali Frederic praktički nema više što naučiti. U sedamnaestoj godini odlučio se potpuno posvetiti glazbi. Danonoćno vježba, svira, a prazne kajdanke uskoro počinju puniti prve zrele skladbe: Varijacije na Mozartovu temu, Krakovjak itd.

Chopinovi nastupi u inozemstvu također plijene pozornost. Tadašnja kritika piše da je Chopin sasvim nesvakidašnja pojava u glazbi. Njegove improvizacije pravi su dragulji, prstored i tehnika sviranja sasvim su revolucionarni, a ritam u njegovim skladbama rasteže se i skuplja prema nahođenju mladoga glazbenika iako svaki takt počinje i završava na udarac metronoma. U to doba piše i svoja dva klavirska koncerta koja kritika hvali, ali i zamjera da je orkestar samo pratnja glasoviru.
U dvadesetoj godini Chopinu su Varšava i Poljska pretijesne, pa razmišlja o odlasku u Beč ili Pariz. Odluku ubrzava nesretna ljubav s prevrtljivom studenticom pjevanja Konstancom Gladkowskom. Skuplja svoje stvari i note, odlazi i više se nikada neće vratiti u voljenu domovinu. U to doba Austrija je hladna prema Poljacima, pa ni Chopin nije iznimka, to više što grad na Dunavu trese groznica valcera. Najljepše i najplodnije umjetnikovo razdoblje počinje dolaskom u Pariz. Opčinjen je Parizom, a Pariz njime.

Opčinjeni su čak i takvi autoriteti kao što su bili Mendelssohn, Berlioz, Mayerbeer, Schumann. Chopin je priznat, nema novčanih briga, kreće se u najvišem pariškom društvu. Intiman s Georg Sand, prijatelj sa slikarom Delacroixom, a često u lošim odnosima s Lisztom koji svira njegove skladbe na koncertima, a poslije će napisati i prvi Chopinov životopis. U tom razdoblju Chopin stvara svoja najljepša djela: poloneze, b-mol sonatu, Revolucionarnu etudu, mazurke, stotine klavirskih skladbi u koje će na najljepši način ugraditi bogat poljski folklor.
No, Chopin nije sretan. Velikog skladatelja i pijanista izjeda bol zbog stalnih ljubavnih nedaća, zbog bijede njegove domovine koju su napali i pregazili Rusi, te zbog bolesti pluća koja ga iz godine u godinu sve više uništava. Posljednjih godina života Chopin je toliko slab da ne može svirati forte pa nastupa samo u salonima.
Najveći pjesnik klavira podlegao je bolesti 17. listopada 1849. u 39. godini. Pokopan je na pariškome groblju Pere-Lachaise kraj svojeg nekadašnjeg prijatelja Vincenza Bellinija, jedinog skladatelja, uz Mozarta i Bacha, kojeg je obožavao. Prema vlastitoj želji srce mu je izvađeno iz tijela, položeno u urnu i preneseno u dragu i voljenu Poljsku.

Strijeljan istarski rodoljub Vladimir Gortan



17. listopada - U Puli je nakon rasprave pred takozvanim Posebnim sudištem za zašitu države na današnji da 1929. godine osuđen i strijeljan istarski omladinac i rodoljub Vladimir Gortan, 25-godišnji seljak iz Berma. Njegove prijatelje Živka Gortana, Viktora Bačca, Dušana i Vjekoslava Ladavca fašistički je sud osudio na strogu tamnicu od 30 godina.
Premda su u Pulu upućene mnogobrojne molbe za pomilovanje iz mnogih slobodoljubivih zemalja svijeta, talijanske fašističke vlasti ostale su gluhe na te prosvjede i sud je donio već unaprijed pripremljenu osudu. Rasprava je održana u zaista neobičnim okolnostima i završena istoga dana kad je počela. Smrtna osuda izvršena je istom brzinom, samo 24 sata nakon donošenja osude, i to hicima u leđa, kako su to inače činili talijanski fašisti.
Tim smaknućima fašisti su htjeli dati Istri zastrašujući primjer kako bi se jednom zauvijek izbila svaka pomisao da u tim krajevima pod talijanskom vlašću mogu postojati Hrvati ili Slovenci. Talijanski fašizam donio je 6. studenoga 1926. Zakon o zaštiti države na temelju kojeg je osnovano Posebno sudište i stvoren zakonski instrument koji mu je omogućivao suđenje i izricanje kazni protivnicima režima. Presude su u Istri od 1927. do 1932. odvele na robiju 106 Hrvata i Slovenaca, a petoricu u smrt.
Gortan i njegovi prijatelji nisu mogli silom zatomiti svoje nacionalne osjećaje i zaboraviti svoje podrijetlo. Ljubav prema svojoj pravoj domovini i nacionalnoj pripadnosti morali su platiti životom ili teškom tamnicom.

Obljetnica progonstva Iločana

17. listopada - Početkom jeseni 1991. domaće i strane radijske i televizijske postaje izvještavaju o jakom pokretu srbočetničkih snaga i bivše JNA na istočnim granicama Slavonije. U nevjerici, puk uz granicu s najnužnijim stvarima bježi u nepoznato. Srpska vojska okružila je najistočniji hrvatski grad Ilok i daje ultimatum - grad se mora napustiti 17. listopada 1991. do 16 sati.

Tadašnji predsjednik Predsjedništva Jugoslavije Stjepan Mesić uputio je svijetu apel za pomoć Iloku. No deset tisuća ljudi prisiljeno je napustiti svoje domove. Duga kolona automobila, traktora i pješaka odlazi pod navodnom zaštitom JNA preko Bačke Palanke i Bosne u Vinkovce. Iščekivanje traje danima. Srpska vojna policija pretresa i pljačka puk - navodno traži oružje iločkih policajaca. U gradu počinje velika pljačka.

Oni koji nisu napustili Ilok, nestat će zauvijek. Nakon dolaska u Vinkovce svjedoci pričaju o okruženju. Više od mjesec i pol bili su u potpunoj izolaciji. Srbi su umjesto Hrvata obavili žetvu i berbu, a vojska je terorizirala i pljačkala ljude. U Lovasu je ubijeno 30-ak civila. Svijet nije obaviješten o genocidu u Iloku.
Misija EU-a sa sjedištem u Zagrebu izvještava da je učinila velike korake prema uspostavi mira na kriznom slavonskom području. Sličnom retorikom europski će promatrači pratiti i početak agresije na Vukovar.