Na današnji dan - 8. OKTOBAR

Na današnji dan - 8. OKTOBAR
RTS

1354 - Ubijen je rimski tribun Kola di Rienco, koji je, ponesen idejom o obnavljanju antičke republike i ujedinjenjem Italije pod vođstvom Rima, 1347. proglasio Rimsku Republiku. Ubijen je u ustanku koji je organizovalo rimsko plemstvo.

1469 - Umro je firentinski slikar fra Filipo Lipi, najznačajniji predstavnik rane renesanse u slikarstvu, Botičelijev učitelj.

1803 - Umro je italijanski pisac Vitorio Alfijeri, prvi autentični tragičar u italijanskoj književnosti, čije je delo inspirisalo generacije koje su pripremile i sprovele italijanski nacionalni preporod ['Saul', 'Mira', 'Filip', 'Agamemnon', 'Brut I', 'Brut II'].

1810 - Rođen je Džejms Vilijem Maršal, čije je otkriće zlatnog rudnika u Kaliforniji pokrenulo 'zlatnu groznicu' 1849.

1856 - Velika Britanija je počela 'drugi opijumski rat' protiv Kine, u kojem joj se pridružila i Francuska. Kada su 1857. anglo-francuske trupe zauzele Kanton, Kina je kapitulirala i potpisala mir u Tjencinu.

1864 - Rođen je Branislav Nušić, najveći srpski i jugoslovenski komediograf. Uzor su mu bili Gogolj i raniji srpski komediografi Sterija i Trifković. Njegove komedije i danas su na pozorišnim repertoarima ['Sumnjivo lice', 'Gospođa ministarka', 'Narodni poslanik', 'Protekcija', 'Ožalošćena porodica', 'Pokojnik'].

1871 - U Čikagu je izbio veliki požar koji je, prema legendi, počeo u jednoj štali kada je krava ritajući se oborila kerozinsku lampu na gomilu slame i strugotine. U požaru koji je trajao tri dana poginulo je oko 300 ljudi, a oko 90.000 je ostalo bez svojih kuća.

1895 - Rođen je argentinski državnik Huan Domingo Peron predsednik od 1946. do 1955, kada je oboren u vojnom udaru. Posle sedamnaest godina egzila, trijumfalno se vratio u Argentinu 1972, a 1973. ponovo je izabran za predsednika. Umro je 1974, a predsednik Argentine postala je njegova supruga Izabela.

1895 - Ubijena je korejska kraljica Min, koja je pokušavala da zaustavi japansku dominaciju u Koreji. Zaveru na korejskom dvoru organizovao je Japan preko svog konzula generala Goro Miure.

1912 - Crna Gora je objavila rat Turskoj i istog dana napala turske položaje kod Skadra, čime je počeo Prvi balkanski rat.

1953 - Velika Britanija i SAD su povukle svoje trupe iz Slobodne zone Trsta i predale Italiji civilnu upravu u zoni 'A'. To je izazvalo krizu u jugoslovensko-italijanskim odnosima, koja je rešena Londonskim sporazumom 5. oktobra 1955.

1954 - Vojne snage Severnog Vijetnama ušle su u glavni grad Hanoj.

1967 - Umro je britanski državnik Klement Ričard Atli, laburistički premijer od 1945. do 1951. Njegova vlada sprovela je niz socijalnih reformi u posleratnoj Britaniji i priznala nezavisnost Indije 1947. i Burme 1948.

1970 - Nobelovu nagradu za književnost dobio je ruski pisac Aleksandar Isajevič Solženjicin.

1975 - Žestoki okršaji u Bejrutu i severnom Libanu odneli su najmanje 25 života i prekinuli poslednje primirje postignuto između zaraćenih hrišćana i muslimana.

1991 - Posle isteka tromesečnog brionskog moratorijuma [7. jul] Slovenija i Hrvatska potvrdile su svoju samostalnost i nezavisnost od SFR Jugoslavije.

1992 - Umro je Vili Brant, kancelar Zapadne Nemačke od 1969. do 1974, kada je podneo ostavku jer je otkriveno da je njegov blizak saradnik istočnonemački špijun. Vodio je politiku popuštanja i doprineo političkoj stabilizaciji u Evropi, a u istoriji evropskih naroda ostaće zapamćen i kao državnik koji se 1970. poklonio žrtvama nacizma u Varšavi. Dobitnik je Nobelove nagrade za mir 1971.

1993 - UN su ukinule sankcije Južnoj Africi uvedene 1960. zbog politike aparthejda koju su sprovodile tadašnje vlasti.

1998 - Savet NATO usvojio je 'detaljni operativni plan za vazdušne udare u fazama' na Kosovu. Predsedniku SR Jugoslavije Slobodanu Miloševiću dat je rok od 24 caša da ispuni zahteve iz rezolucije UN; Vlada Srbije donela je Uredbu o posebnim merama u uslovima oružanih pretnji NATO pakta.

2001 - U udesu aviona švedske kompanije SAS na milanskom aerodromu 'Linate' poginulo je 118 osoba.

2005 - U zemljotresu jačine 7,6 stepeni Rihterove skale koji je pogodio delove Pakistana, Indije i Avganistana poginulo je više od 80.000 ljudi, od čega 17.000 dece, a oko 79.500 osoba je povređeno. Broj beskućnika dostigao je 3,3 miliona ljudi.

Hrvatska raskinula veze sa SFRJ



8. listopada - Zastupnici Hrvatskog sabora na današnji su dan 1991. jednoglasno prihvatili odluku o raskidanju državnopravnih veza sa SFRJ. Tom je odlukom Republika Hrvatska postala suverena i samostalna država. Zbog opasnosti od zračnih napada JNA, zasjedanje Sabora održano je u podrumu Inine zgrade u Šubićevoj ulici u Zagrebu. Tom su odlukom sva tijela SFRJ izgubila legitimitet u Hrvatskoj, a jugoslavenska vojska proglašena je agresorom. Odluka je donesena na temelju referenduma hrvatskih građana od 19. svibnja 1991., u skladu s ustavnim pravom Republike Hrvatske na samoodređenje.
U vremenu od referenduma do donošenja saborske odluke o raskidanju svih državnopravnih veza Hrvatske sa SFRJ jugoslavenska je vojska uz pomoć srpskog agresora počinila najžešći napad na Hrvatsku. Bezobzirno su uništavane bolnice, škole, crkve, kulturni spomenici i drugi civilni objekti. U toj je agresiji (7. listopada 1991.) bombardirana povijesna jezgra Zagreba - Banski dvori - tadašnja rezidencija hrvatskog predsjednika.

Početak rada zagrebačke uspinjače
8. listopada - Zagrebačka uspinjača, jedan od zaštitnih znakova grada Zagreba i prepoznatljivi simbol hrvatske metropole, danas obilježava obljetnicu službenog puštanja u pogon. Ta spona najužeg gradskog središta i povijesne jezgre - Gornjega grada - turistička je atrakcija, ali i važno prijevozno sredstvo koje će još dugo prevoziti sve Zagrepčane i posjetitelje grada.
Sve je počelo daleke 1888., kada se u Bregovitoj ulici (danas Tomićevoj) zatekao osječki građevinski poduzetnik D.W. Klein. U podnožju javnog stubišta, što je spajalo zagrebačko poslovno središte sa starim Gornjim gradom, počeo je brojiti prolaznike i ocijenio je da je pješački promet dovoljno živ da bi se na mjestu stubišta mogla izraditi uspinjača po uzoru na Budimpeštu, Zuerich i druge gradove, piše u ZET-ovoj monografiji. Poduzetni graditelj ponudio je iste godine zagrebačkom Gradskom poglavarstvu svoju molbu za građevinsku dozvolu, koja je već za dva dana bila oduševljeno prihvaćena. Pri gradnji uspinjače trebalo je svladati i poneku prepreku s kojom se nije računalo.
Prigodom prve pokusne vožnje (s praznim kolima) polomio se stroj, a prigovaralo se i staničnim zgradama da nisu usklađene s atraktivnim okolišem. Konačno, kad se sve popravilio i uskladilo, u Bregovitoj ulici službeno je 8. listopada 1890. puštena u pogon parna uspinjača s dvojim kolima na izmjenični pogon, a sa strojarnicom na gornjoj postaji. Nakon četrdesetogodišnjeg razdoblja pravo vlasništva pripalo je gradu Zagrebu, a 1934. neracionalni parni pogon zamijenjen je električnim. U međuvremenu je izvršeno i nekoliko generalnih popravaka, no nakon 80 godina životni vijek stare dame polako se približavao kraju i pogon uspinjače obustavljen je 1969. Budući da je uspinjača postala neka vrsta simbola grada, iako je često bila izrugivana, nije se dopustilo njezino definitivno ukinuće, nego se odmah počela planirati novogradnja na mjestu starog uređaja. Nova uspinjača puštena je svečano u pogon 1974.
Današnja uspinjača ima 16 sjedećih i 12 stajaćih mjesta, najveća dopuštena brzina je 1,5 metara u sekundi, a trajanje vožnje 55 sekundi na usponu od 52 posto i visinskoj razlici od 30,5 metara.