Na današnji dan - 8. septembar

Na današnji dan - 8. septembar
rts


1157. - Rođen je engleski kralj Ričard I Plantagenet „Lavlje srce”, heroj srednjovekovnih legendi, jedan od vođa u Trećem krstaškom ratu. Vladao od 1189. do smrti 1199.

1331. - Srpskog velmožu Dušana Stefana Nemanjića, sina kralja Stefana Dečanskog, arhiepiskop Danilo II je na državnom saboru u gradu Svrčin [u južnom delu Kosova] u 23. godini života krunisao za kralja Srbije.


1380. - Veliki moskovski knez Dimitrije Donski potukao je u bici kod Kulikova tatarsku vojsku, što je bila prva pobeda Rusa nad Tatarima koji su u 13. veku zagospodarili Rusijom.

1474. - Rođen je italijanski pisac Lodoviko Ariosto, čiji je viteški ep „Besni Orlando”, s motivom ljubavnog ludila junaka Orlanda iz doba Karla Velikog, najblistaviji poetski izraz duha, moralnih i umetničkih tendencija italijanske renesanse. Ostala dela: komedije „Negromant”, „Kasarija”, lirske pesme, satire.

1645. - Umro je španski pisac Fransisko Gomes de Kevedo i Viljegas, satiričar koji je zbog zajedljivog jezika i otrovnog pera čas bio povlašćen na dvoru, čas proganjan i zatvaran. Dela: „Život lupeža”, „San lobanja”, „Plutonov svinjac”, „Dom poludelih od ljubavi”, „Knjiga o svim stvarima i još o mnogim drugim”, zbirke poezije „Španski Parnas”, „Tri poslednje kastiljanske Muze”.

1664. - Predvođeni pukovnikom Ričardom Nikolsom, Englezi su bez ispaljenog metka zauzeli holandsko naselje Novi Amsterdam, nazvano potom Njujork u čast Džejmsa, vojvode od Jorka, budućeg engleskog kralja Džejmsa II.

1731. - Bački episkop Visarion Pavlović otvorio je u Novom Sadu latinsko-slovensku školu, koja je imala odlike niže realne gimnazije. Škola je formirala prve naraštaje srpske građanske inteligencije u Vojvodini.

1760. - Britanske trupe pod komandom Džefrija Amhersta porazile su Francuze kod Montreala, u ključnoj bici sedmogodišnjeg rata za Kanadu, posle koje je ta severnoamerička zemlja postala britanski dominion.

1799. - Rođen je srpski pisac, prevodilac i političar Jovan Hadžić, poznat i kao Miloš Svetić, autor Građanskog zakonika kneževine Srbije, prvi predsednik Matice srpske. Bio je protivnik Vuka Karadžića i za razliku od njega - branio je etimološki pravopisni princip i negirao fonetski.

1830. - Rođen je francuski pisac i filolog Frederik Mistral, dobitnik Nobelove nagrade za književnost 1904, koji je najviše pisao lirske pesme, epove i drame. Posebno je zaslužan što je sačuvan od zaborava provansalski jezik i obnovljeno pesništvo na provansalskom, a posle dve decenije rada sastavio je francusko-provansalski rečnik. Dela: epopeje „Mirejo”, „Kalendo”.

1831. - Ruske trupe pod komandom generala Ivana Paskeviča Erivanskog zauzele su Varšavu posle bitke u kojoj su potukle poljske ustanike kojima je komandovao general Henrik Dembinjski. U trodnevnoj bici poginulo je više od 9.000 Poljaka.

1841. - Rođen je češki kompozitor Antonjin Dvoržak, jedan od tvoraca češke nacionalne škole. Koristio se i folklorom drugih slovenskih i severnoameričkih naroda. Njegova dela puna su melodike i orkestarskih boja i prožeta su slovenskom osećajnošću. Bio je sledbenik romantičarskog novoklasicizma Johanesa Bramsa. Dela: opere „Rusalka”, „Jakobin”, „Đavo i Kaća”, devet simfonija, uključujući čuvenu „Simfoniju iz Novog sveta”, orkestarska kompozicija „Slovenske igre”, „Koncert za violončelo i orkestar br. 2 u h-molu”, „Koncert za violinu i orkestar u a-molu”, koncerti za klavir i orkestar, kamerna muzika.

1856. - U Parizu je ugovorom o miru završen Krimski rat u kojem je protiv Rusije od 1853. ratovalo Otomansko carstvo, a od 1854. i Velika Britanija, Francuska i Sardinska kraljevina [Pijemont]. Rusija je izgubila deo Besarabije i protektorat nad dunavskim kneževinama i pravo držanja flote u Crnom moru.

1900. - Uragan je u teksaškom gradu Galveston usmrtio najmanje 8.000 ljudi.

1925. - Rođen je engleski filmski glumac Piter Selers, komičar poznat po majstorskom prerušavanju u različite likove. Filmovi: „Dr Strendžlav”, „Pucanj u tami”, „Šta je novo, mačkice”, „Zatvorenik Zende”, „Dobro došli, gospodine Čens”, serija filmova o Pinku Panteru.

1926. - Društvo naroda jednoglasno je primilo Nemačku u članstvo.

1941. - Nemačke trupe su u Drugom svetskom ratu potpuno okružile Lenjingrad, odsekavši ga od ostatka SSSR, čime je otpočela opsada koja je okončana tek u januaru 1944. pobedom Crvene armije. Tokom opsade umrlo je, mahom od gladi, oko 620.000 stanovnika grada.

1943. - Objavljena je bezuslovna kapitulacija Italije u Drugom svetskom ratu, čime su saveznici dobili odskočnu dasku za operacije u srednjoj Evropi.

1944. - Prva nemačka raketa „Fau 2” u Drugom svetskom ratu, ispaljena iz Haga, pala je na London.

1944. - Sovjetske trupe su u Drugom svetskom ratu prešle granicu fašističke Bugarske.

1949. - Umro je nemački kompozitor i dirigent Rihard Štraus, direktor Bečke opere. Počeo je da stvara u maniru kasnog romantizma i dospeo do ekspresionizma, ali je uvek ispoljavao visoko majstorstvo orkestracije. Simfonijsku poemu ispunio je novim sadržajem i jedan je od najboljih operskih kompozitora 20. veka koji su stvarali na tragu muzičke drame Riharda Vagnera. Komponovao je i operete, balete, solo pesme, kamernu muziku. Dela: simfonijske poeme „Don Huan”, „Til Ojlenšpigel”, „Simfonija Alpa”, „Sinfonia domestica”, „Život junaka”, opere „Saloma”, „Elektra”, „Kavaljer s ružom”, „Egipatska Helena”, „Arabela”, „Danajina ljubav”.

1951. - Japan je u San Francisku potpisao mirovni ugovor sa 49 zemalja.

1954. - U Manili su SAD, Filipini, Australija, Novi Zeland, Tajland, Pakistan, Velika Britanija i Francuska, na inicijativu Vašingtona, osnovali SEATO pakt, zamišljen kao karika u američkoj globalnoj strategiji okruživanja SSSR. Njegovo stvaranje objašnjeno je kao „zaštita Azije od komunističke opasnosti”.

1967. - Stupanjem na snagu novog ustava, afrička država Uganda postala je republika.

1991. - Jugoslovenska republika Makedonija odlučila je da se otcepi od Jugoslavije.

1994. - Svih 132 putnika i člana posade američkog aviona „boing 737”, koji je leteo iz Čikaga, poginulo je prilikom pada letilice blizu aerodroma u Pitsburgu.

1995. - Ministri inostranih poslova Jugoslavije, Hrvatske i sarajevske muslimanske vlade postigli su u Ženevi usmeni dogovor o podeli Bosne i Hercegovine na dva entiteta - Republiku Srpsku i muslimansko-hrvatsku federaciju - i o bazičnim ustavnim principima.

1997. - Najmanje 150 ljudi poginulo je u blizini zapadne obale Haitija kad je potonuo pretrpani feribot „La Fierte Gonavienne” koji je plovio ka ostrvu Gonava.

2000. - U sedištu UN u Njujorku okončan je skup na kojem se okupilo najviše svetskih lidera u istoriji - više od 150 kraljeva, predsednika i premijera.

2002. - Košarkaška reprezentacija Jugoslavije, pobedom u finalu svetskog prvenstva u Indijanapolisu nad Argentinom, peti put je postala prvak sveta.

2003. - Umrla nemačka rediteljka i fotograf Leni Rifenštal, poslednja značajna figura nacističke ere, zvanični sineasta Trećeg Rajha i omiljeni režiser Adolfa Hitlera. Kao propagandista nacističkog režima, snimila je filmove „Trijumf volje” 1934. o kongresu Nacional-socijalističke partije u Nirnbergu, a 1936. o Olimpijskim igrama, u kojem je prikazala nacistički ideal lepog i zdravog tela. Posle rata, posvetila se fotografiji i podvodnom filmu.