Na današnji dan - 21. jul

Na današnji dan - 21. jul
rts


1542. - Kardinal Đovani Pjetro Karafa je u Rimu, radi borbe protiv protestantizma, uspostavio inkviziciju, što je odobrio njegov prethodnik u papskoj stolici Pavle III. Kao papa Pavle IV ustanovio je 1559. „Listu zabranjenih knjiga” [Index librorum prohibitorum].

1620. - Rođen je francuski astronom Žan Pikar, koji je prvi precizno izmerio stepen meridijanskog luka i omogućio tačnije izračunavanje poluprečnika Zemlje. Pokrenuo je 1679. astronomski almanah „Connaišance des Temps” koji i sada izlazi.

1718. - Posle pobeda austrijskog feldmaršala francuskog porekla Fransoa Eugena Savojskog nad Turcima, zaključen je Požarevački mir kojim je Austrija preuzela od Otomanskog carstva upravu nad teritorijom Srbije severno od Zapadne Morave, Banat i severnu Bosnu.

1773. - Papa Klement XIV je izdao papsku bulu „Dominus ac Redemptor” kojom je raspustio rimokatolički jezuitski red.

1798. - Posle pobede kod piramida nad armijom Memeluka, francuski general Napoleon Bonaparta zavladao je Egiptom.

1816. - Rođen je osnivač britanske novinske agencije Rojter, nemački Jevrejin Izrael Bir Josafat, poznat kao Paul Julijus fon Rojter, prema čijem je prezimenu nazvana najstarija agencija u svetu.

1884. - Rođen je srpski biolog i fiziolog Ivan Đaja, profesor Univerziteta u Beogradu, član Srpske akademije nauka i umetnosti, koji je istraživanjima fiziologije duboko ohlađenog organizma stekao svetski renome. Jedan je od osnivača hipotermije [„Đajin metod postizanja hipotermije”]. Osnovao je 1910. prvu katedru za fiziologiju kod nas. Objavio je sam ili sa saradnicima više od 200 naučnih radova.

1899. - Rođen je američki pisac Ernest Miler Hemingvej, dobitnik Nobelove nagrade za književnost 1954. U Prvom svetskom ratu učestvovao je na italijanskom frontu, što je opisao u romanu „Zbogom oružje”, iskustva iz Španskog građanskog rata u romanu „Za kim zvona zvone”, a s puta po Africi su nastali „Snegovi Kilimandžara” i „Zeleni bregovi Afrike”. Ubio se 1961. Ostala dela: romani „Starac i more”, „Pokretni praznik”, „Prolećne bujice”, „Sunce se ponovo rađa”, „Smrt u popodnevu”, „Imati i nemati”, „Preko reke pa u šumu”, drama „Peta kolona”.

1904. - Posle 13 godina okončana je gradnja Transsbirske železnice od Moskve do Nahotke kod Vladivostoka, najduže u svetu [više od 9.300 kilometara].

1921. - Jugoslovenskog ministra unutrašnjih poslova Milorada Draškovića u Delnicama je ubio član levičarske terorističke grupe „Crvena pravda” Alija Alijagić, u znak protesta zbog zavođenja tzv. režima Obznane, uperenog protiv komunista. Vlada je ubrzo posle atentata donela Zakon o zaštiti države kojim je Komunistička partija Jugoslavije kao prevratnička organizacija stavljena van zakona.

1928. - Umrla je engleska pozorišna glumica Elen Ališa Teri, najveći tumač ženskih likova u delima Vilijema Šekspira u britanskom pozorištu u drugoj polovini 19. i početkom 20. veka. Posebno su upamćene njene kreacije Ledi Magbet, Ofelije, Dezdemone, Beatriče, Porcije, Viole. Vodila je 20 godina londonsko pozorište „Liceum” s Henrijem Irvingom, takođe slavnim glumcem tog doba, koji joj je najčešće bio partner. Napisala je autobiografiju „Istorija mog života”, delo znatne književne vrednosti.

1940. - Odlukama parlamenata Litvanije, Letonije i Estonije uspostavljena je sovjetska vlast i tri dotad samostalne baltičke države uključene su u SSSR.

1944. - Američka armija je u Drugom svetskom ratu zauzela pacifičko ostrvo Guam, preotevši ga od Japanaca koji su ga držali od decembra 1941.

1948. - U Beogradu je počeo Peti kongres Komunističke partije Jugoslavije koji je podržao otpor rukovodstva partije diktatu Moskve, odnosno napadu Informbiroa, što je odjeknulo kao prvo „ne” u komunističkom svetu dotad neprikosnovenom sovjetskom vođi Josifu Staljinu.

1960. - U Cejlonu [sadašnja Sri Lanka] Sirimavo Bandaranaike postala je prva žena premijer u svetu, nasledivši supruga Solomona ubijenog u atentatu.

1976. - U eksploziji bombe podmetnute pod njegov automobil, poginuo je britanski ambasador u Irskoj Kristofer Juart-Bigs.

1985. - Umro je srpski glumac Zoran Radmilović, neprevaziđen majstor improvizacije, koji je oduševljavao pozorišnu publiku više nego iko pre i posle njega, često stvarajući utisak da je sam - čitavo pozorište. Glumačku karijeru počeo je kao student 1960. u Beogradskom dramskom pozorištu, a 1964. prešao je u Atelje 212. Legenda za života, upamćen je po nizu briljantnih uloga poput Kralja Ibija, Radovana III, Trigorina u „Galebu”, Laze Kostića u „Santa Maria della Salute”. Igrao je u mnogim filmovima i TV serijama.

1985. - Umro je srpski pisac Aleksandar Vučo, rodonačelnik moderne poezije za decu u srpskoj književnosti, pripadnik pokreta nadrealista. Dela: romani „Gluvo doba” [s Dušanom Matićem], „Koren vida”, „Raspust”, „Mrtve javke”, „Zasluge”, „Poziv na maštanje”, „Omame”, „I tako dalje omame”, „Omame - kraj”, poeme „Humor zaspalo”, „Nemenikuće - Ćirilo i Metodije”, „Mastodonti”, zbirke pesama „Krov nad prozorom”, „Ako se još jednom setim”, „Pesme”, „Alge”, „Momak i po hoću da budem”.

1994. - Ruski pisac Aleksandar Solženjicin, dobitnik Nobelove nagrade za književnost 1970, posle dvomesečnog putovanja Rusijom došao je u Moskvu, prvi put posle proterivanja iz otadžbine 1974.

2002. - Bankrotirao je telekomunikacioni gigant „Vorldkom” zbog finansijskih problema kompanije posle otkrića internih računovodstvenih prevara. To je najveće bankrotstvo u američkoj privredi i skoro dvostruko veće od dosadašnjeg „rekordera”, kompanije „Enron”, koja je propala u decembru 2001. godine.

.