Na današnji dan - 4. maj

Na današnji dan - 4. maj
rts

1471. - Pobedom pristalica dinastije Jork u bici kod Tuksberija nad vojskom dinastije Lankaster u „Ratu dveju ruža”, engleski kralj Edvard IV povratio je krunu, zbacivši s prestola Henrija VI.

1493. - Papa Aleksandar VI, Španac, izdao je edikt o podeli Novog sveta između Španije i Portugala, prema kojem sve novootkrivene zemlje zapadno od Azora treba da pripadnu Španiji.

1825. - Rođen je engleski biolog i filozof Tomas Henri Haksli, vatreni pobornik teorije Čarlsa Darvina. Snažno se protivio tradicionalnoj teologiji i skovao je termin „agnosticizam” da bi opisao sopstvenu poziciju. Od 1883. do 1885. bio je predsednik Kraljevskog društva [Akademija nauka]. Evolucionistička shvatanja izložio je u delu „Mesto čoveka u prirodi”.

1827. - Rođen je engleski istraživač Džon Haning Spik, prvi Evropljanin koji je u avgustu 1858. video afričko jezero Viktorija, tvrdeći da je ono izvorište Nila.

1869. - Umro je srpski pisac i političar Jovan Hadžić, poznat i kao Miloš Svetić, prvi predsednik Matice srpske, protivnik Vuka Karadžića - za razliku od njega, branio je etimološki pravopisni princip i negirao fonetski. Smatrao je da književni jezik valja obogatiti slavjanoserbskim jezikom. Bio je advokat, direktor gimnazije u Novom Sadu i radio je na izradi Građanskog zakonika Srbije.

1885. - Umro je srpski knez Aleksandar Karađorđević, sin vođe Prvog srpskog ustanka Karađorđa, u vreme čije vladavine je donet Građanski zakonik i reformisano sudstvo. Posle svrgavanja kneza Mihaila Obrenovića, na presto su ga 1842. doveli ustavobranitelji. Zbog suprotstavljanja njihovom Savetu i vezivanja za Austriju, „kajmakamska” struja ustavobranitelja ga je zbacila 1858. na Svetoandrejskoj skupštini i vratila na presto kneza Miloša Obrenovića.

1891. - U Beogradu je osnovana Železnička zadruga radi kreditiranja osoblja Srpskih državnih železnica, koja se održala dosad uprkos nizu ratova i promena sistema.

1903. - Poginuo je vođa nacionalno-revolucionarnog pokreta u Makedoniji protiv Turaka Goce Delčev, za koga bugarska istoriografija tvrdi da je bugarski nacionalni junak, a skopski izvori - makedonski.

1919. - Kineski studenti su demonstrirali protiv odluke Versajske mirovne konferencije da nemačke posede u provinciji Šantung preda Japanu. Akcija poznata kao „Pokret 4. maja”, u koju su ubrzo uključeni i radnici, odlučujuće je podstakla osnivanje Komunističke partije Kine u julu 1921. godine.

1928. - Rođen je egipatski državnik Hosni Mubarak, predsednik Egipta od 1981, posle ubistva Anvara el Sadata.

1929. - Rođena je američka glumica holanskog porekla Eda fan Hemstra Hepbern, poznata kao Odri Hepbern, ambasador dobre volje UNICEF-a.

1960. - Sovjetski lider Nikita Hruščov objavio je da je 1. maja duboko iznad teritorije SSSR oboren američki špijunski avion „U-2” i da je zarobljen pilot Geri Pauers. Zbog toga je otkazana konferencija velikih sila u Parizu - Hruščov je odbio susret s predsednikom SAD Dvajtom Ajzenhauerom.

1970. - Američka Nacionalna garda ubila je četiri i ranila 11 studenata Univerziteta Kent u državi Ohajo koji su demonstrirali protiv Vijetnamskog rata.

1979. - Vođa britanskih konzervativaca Margaret Tačer je posle pobede nad laburistima na parlamentarnim izborima postala prva žena premijer u istoriji Velike Britanije.

1980. - Umro je doživotni predsednik SFRJ i Saveza komunista Jugoslavije Josip Broz, vrhovni komandant oružanih snaga, koji je autokratski upravljao Jugoslavijom 35 godina. Tačan datum njegovog rođenja nije poznat, ali je rođendanom smatran 25. maj 1892. godine, što je proslavljano u skladu s jakim kultom ličnosti koji je sistematski gradio tokom vladavine.

1982. - Argentinska armija je u Foklandskom ratu raketom potopila britanski razarač „Šefild” usmrtivši 20 ljudi.

1990. - Izbore u Hrvatskoj dobila je Hrvatska demokratska zajednica Franje Tuđmana, koja se zalagala za otcepljenje Hrvatske od Jugoslavije i negirala ustavna prava Srba, što je ubrzo izazvalo secesionistički i građanski rat.

1999. - U vazdušnoj bici protiv četiri NATO aviona na nebu iznad Valjeva u avionu „mig 29” poginuo je pilot potpukovnik Milenko Pavlović, komandant 204. lovačkog avijacijskog puka u Batajnici. Na radio vezi zabeležene su njegove poslednje reči u neravnopravnoj borbi: „Imam ih, imaju i oni mene”... Posmrtno je unapređen u čin pukovnika.

--"1980. - Umro je doživotni predsednik SFRJ i Saveza komunista Jugoslavije Josip Broz, vrhovni komandant oružanih snaga, koji je autokratski upravljao Jugoslavijom 35 godina. Tačan datum njegovog rođenja nije poznat, ali je rođendanom smatran 25. maj 1892. godine, što je proslavljano u skladu s jakim kultom ličnosti koji je sistematski gradio tokom vladavine.--"


Umro Josip Broz Tito

4. svibnja - U Kumrovcu, u Hrvatskom zagorju, 25. svibnja 1892. godine rodio se Josip Broz Tito, dugogodišnji jugoslavenski predsjednik i partizanski vođa.
Godine 1936. dodao je svojem imenu i prezimenu nadimak Tito, koji je najprije bio konspirativna šifra za revoluciju. Nakon što je 1937. preuzeo stvarno vođenje Komunističke partije Jugoslavije, Tito je pokrenuo pripreme za buduće akcije u kojima je polazna i operativna snaga primarno bilo radništvo i seljaštvo, a zatim i drugi socijalni slojevi. Jedno od osnovnih pitanja koje se nametnulo, a ostalo je jednako važno i poslije, bilo je nacionalno. Tito je njegovo rješenje zacrtao u sklopu Jugoslavije kao demokratske federativne republike, nasuprot karađorđevićevskoj velikosrpskoj hegemonističkoj državnoj tvorevini. Na toj osnovi stvorena je poznata Titova formula, osnova partizanske borbe, koja je postala glavni katalizator i motiv jugoslavenskog narodnog i nacionalnog, socijalnog i kulturnog zajedništva, poslije dorađena načelima AVNOJ-a i načelima federalnih antifašistickih vijeća kao legitimnih instituta vlasti ustanovljenih za vrijeme NOR-a.
Poslijeratni razvoj donio je brojna odstupanja od tih načela. Partija je uspostavila centralističku državnu strukturu koja je u prvi plan stavljala interese republike u kojoj je bilo sjedište partijsko-državnog centra. Unatoč otporu staljinokraciji, maksimalno je ojačao vladajući birokratski sloj, a uvođenje radničkog samoupravljanja neizravno mu je dalo najveće ovlasti na višim razinama odlučivanja i upravljanja. Svi pokušaji demokratizacije Partije i društva slamali su se zbog otpora antinacionalnih, boljševičkih dogmatskih i etatističkih snaga. Tito, sklon autoritarnom vođenju politike, u mnogome je pridonio potpunom odvajanju partijskog vrha od naroda i njegovih nacionalnih i demokratskih zahtjeva. Nakon njegove smrti ideološki tip državno-partijske diktature srušio se kao kula od karata, iako su njegovi drugorazredni nasljednici pokušali očuvati stanje pod providnom formulom poslije Tita, s Titom.
Potkraj 80-ih Tita žestoko napada srpska politika zbog njegovih pokušaja rješavanja nacionalnih pitanja, pri čemu je Ustav iz 1974. osobito bio trn u oku velikosrpskim snagama, zbog svojih polukonfederativnih rješenja. Ono najbolje što je Tito ostavio jugoslavenskoj zajednici našlo se na najžešćem udaru onih koji žele održati hegemoniju jednog naroda nad drugim, uspostavljenu 1918.
Umro je u ljubljanskoj bolnici 4. svibnja 1980., ostavivši velik broj nesposobnih i častohlepnih nasljednika. Pobjedom demokracije 1990. na ruševinama Jugoslavije nastaju nove države ili se obnavljaju stare, stoljećima zatirane poput Hrvatske. Titovo cjelokupno djelo najbolje će prosuditi povijest, odvajajući ono dobro od lošeg.