Na današnji dan - 25. april

Na današnji dan - 25. april
rts




1284. - Rođen je engleski kralj Edvard II, čiju su vladavinu od 1307. do 1327. obeležile njegova ekstravagancija i teški vojni porazi u Škotskoj, posebno 1314. u bici kod Banokberna. Pre stupanja na presto, 1301. postao je prvi princ od Velsa. U septembru 1327. u zamku Berkli ubili su ga supruga Izabela od Francuske i njen ljubavnik Rodžer de Mortimer.
1595. - Umro je italijanski pisac Torkvato Taso, koji je u poeziji stapao lepotu oblika i hrišćansko-romantičnu sentimentalnost, nastojeći da izrazi moralne dileme vremena i sukob dobra i zla, poroka i vrline. Najveći deo burnog života proveo je kao dvorski pesnik vojvode Alfonsa II od Este. U glavnom delu „Oslobođeni Jerusalim” opisao je Prvi krstaški rat. Tri soneta i pet madrigala posvetio je srpskoj plemkinji iz Dubrovnika Cvijeti Zuzorić, a njegova poezija inspirisala je srpskog pesnika iz Dubrovnika Ivana Gundulića, Johana Volfganga Getea i Džordža Bajrona.

1599. - Rođen je vođa Engleske revolucije Oliver Kromvel, čija je vojska porazila kraljevsku armiju 1644. kod Marston Mura i 1645. kod Nezbija i zarobila kralja Čarlsa I. Kralj je osuđen na smrt i pogubljen 1649. Odbivši titulu kralja, Kromvel je 1653. postao protektor Engleske, Škotske i Irske. Dve godine posle njegove smrti 1658, monarhija je obnovljena.
1744. - Umro je švedski fizičar i astronom Anders Celzijus, tvorac skale za merenje toplote nazvane njegovim imenom, na kojoj je tačka ključanja vode označena sa 100, a otapanja leda s nula stepeni. Osim te, postoji i Farenhajtova skala sa 180 i Reomirova sa 80 stepeni. Takođe je osmatrao severnu svetlost i efekte njenih magnetnih smetnji, obavljao svetlosna merenja i ispitivao meteorološke pojave i Jupiterove satelite, a sopstvenim sredstvima podigao je opservatoriju u rodnoj Upsali.
1765. - Rođen je srpski guslar Filip Višnjić, najistaknutiji srpski pesnik u prvoj polovini 19. veka, „Homer srpske epske književnosti”. Taj Srbin iz Bosne, slep od osme godine, rano je počeo da uz gusle stvara prelepe pesme o borbama za oslobođenje od Turaka, krstareći balkanskim krajevima od Temišvara do Skadra, od Banjaluke do Smedereva. Priključio se 1809. Prvom srpskom ustanku i postao „pesnik bune”. Posle sloma ustanka 1813. prešao je u Srem i nastanio se u selu Grk [Višnjićevo], u kojem je ostao do smrti 1835. U Sremu je 1815. upoznao Vuka Karadžića, koji je zapisao mnoge njegove pesme, uključujući „Početak bune na dahije”, „Boj na Mišaru”, „Knez Ivo Knežević”, „Smrt Marka Kraljevića”.
1792. - Pogubljenjem drumskog razbojnika Žaka Peletjea na trgu De Grev u Parizu, u Francuskoj je prvi put upotrebljena giljotina.
1859. - Prema projektu konzula Francuske u Aleksandriji Ferdinana de Lesepsa, počelo je kopanje Sueckog kanala. Kanalom dugim 161 kilometar u novembru 1869. spojeno je Sredozemno i Crveno more i stvoren najkraći plovni put iz Evrope ka Srednjem i Dalekom istoku.
1874. - Rođen je italijanski elektroinženjer i pronalazač Guljermo Markoni, jedan od pionira bežične telegrafije, koji je 1909. podelio Nobelovu nagradu za fiziku s nemačkim fizičarem Karlom Ferdinandom Braunom. Uspeo je 1901. da prvi preda bežični signal preko Atlantskog okeana i uspešno je usavršavao i primenjivao sopstvene i tuđe pronalaske.
1898. - Kongres SAD objavio je rat Španiji, sutradan posle odluke Madrida da objavi neprijateljstva Vašingtonu. Tome je prethodio američki ultimatum Španiji da se povuče s Kube. Brojnija i bolje opremljena američka vojska i mornarica brzo su porazile Špance, a SAD su mirovnim ugovorom prigrabile španske posede Kubu, Filipine, Portoriko i Guam.
1918. - Rođena je američka pevačica Ela Ficdžerald, nekrunisana „kraljica džeza”, savršene tehnike, izvanredne improvizatorske imaginacije i širokog glasovnog raspona. Čuvena je po „skat” dijalozima s velikim džez muzičarima poput Luisa Armstronga, Djuka Elingtona i Kaunta Bejzija.
1920. - Poljska vojska upala je u Ukrajinu, potom brzo napredovala i 6. maja zauzela Kijev. Mirom u Rigi 12. marta 1921. Poljska je od Sovjetske Rusije dobila teritoriju s više miliona Ukrajinaca i Belorusa.
1928. - Umro je ruski baron Petar Nikolajevič Vrangel, jedan od najznačajnijih belogardejskih generala, koji se posle Oktobarske revolucije borio u Ukrajini protiv sovjetske vlasti. Posle poraza u novembru 1920, kada je Crvena armija zauzela utvrđenje na Perekopu, sa ostatkom snaga napustio je Rusiju. Sahranjen je u ruskoj pravoslavnoj crkvi u Beogradu.
1938. - Umro je srpski general i vojni pisac Živko Pavlović, član Srpske kraljevske akademije, učesnik oba balkanska i Prvog svetskog rata.
1945. - Sovjetske i američke trupe srele su su se put u Drugom svetskom ratu kod mesta Torgau u Nemačkoj. Bile su to jedinice Prvog ukrajinskog fronta i Prve američke armije. Dva dana kasnije na zapadnoj obali Labe sastale su se komande 58. sovjetske gardijske i 69. američke armije.
1945. - U San Francisku je 45 zemalja antihitlerovske koalicije, uključujući Jugoslaviju, počelo osnivačku konferenciju UN.
1971. - U Vašingtonu je oko 200.000 ljudi demonstriralo protiv Vijetnamskog rata.
1974. - U Portugalu je u udaru, poznatom kao „revolucija karanfila”, Pokret oružanih snaga bez prolivanja krvi oborio autokratski režim Marsela Kaetana, okončavši tako period od 48 godina diktature. Vlast je preuzela Hunta nacionalnog spasa generala Antonija Ribeira de Spinole, koja je portugalskim kolonijama priznala pravo na samoopredeljenje.
1975. - U Portugalu je na prvim slobodnim izborima posle pola stoleća pobedila Socijalistička patija Marija Soareša.
1980. - Misija američkih komandosa, koja je trebalo da u Teheranu spase 53 člana ambasade SAD pretvorene u taoce, propala je u iranskoj pustinji, posle pogibije osam Amerikanaca u sudaru helikoptera s avionom.
1980. - Danski „boing 727”, koji je čarter letom prevozio britanske turiste na liniji Mančester-Tenerife, udario je u planinu oko 30 kilometara južno od aerodroma „Los Rodeos” i nesreću nije preživeo niko od 146 putnika i članova posade.
1982. - Poslednji izraelski vojnici napustili su Sinaj, okončavši 15-godišnju okupaciju tog egipatskog poluostrva.
1991. - Plenum Komunističke partije SSSR odlučio je da Mihail Gorbačov i dalje predvodi partiju, uprkos višečasovnih oštrih kritika posle kojih je ponudio ostavku.
1993. - Na referendumu u Rusiji 62 odsto glasača podržalo je reforme predsednika Borisa Jeljcina.
1994. - Na sastanku u Londonu predstavnici SAD, Rusije, Velike Britanije i Francuske doneli su odluku o formiranju Kontakt grupe radi usklađivanja akcija SAD, Rusije, Ujedinjenih nacija i Evropske unije u Bosni i Hercegovini i pripreme celovitog mirovnog plana. Dogovoreno je da Kontakt grupu čini pet zemalja - SAD, Rusija, Velika Britanija, Francuska i Nemačka.
1995. - Umrla je američka pozorišna i filmska glumica Džindžer Rodžers, koja je svetsku slavu stekla kao partnerka Freda Astera u mnogim romantičnim mjuziklima, s elegantnim i ljupkim igračkim numerama. Filmovi: „Mače po profesiji”, „Zvižduk u noći”, „Ne kladi se na ljubav”, „Veseli razvod”, „Ponoćna zvezda”, „Hoćemo li plesati”, „Priča o Vernon i Ireni Kastl”, „Kiti Foil” [Oskar], „Major i Malena”, „Roberta”.
1999. - Avijacija NATO srušila je drumsko-železnički „Žeželjev most”, već oštećen u tri napada prethodnih dana. Time je Novi Sad ostao i bez poslednjeg od tri mosta na Dunavu, a uništenjem tog monumentalnog mosta - životnog dela arhitekte Branka Žeželja, puštenog u saobraćaj u oktobru 1961. - prekinuta je i najkraća železnička veza između zemalja centralne i severne Evrope s Bliskim istokom.
1999. - U petom vazdušnom napadu na hemijsku industriju „Milan Blagojević” u Lučanima, NATO avijacija je s 12 projektila uništila i poslednje preostale pogone tog kompleksa koji je zapošljavao 4.000 ljudi.
1999. - Pokrajinski sekretarijat Kosova i Metohije za informisanje saopštio je da je tokom šestočasovnog bombardovanja civilnih ciljeva u okolini Prištine protivvazdušna odbrana Vojske Jugoslavije oborila tri borbena NATO aviona.

.