Na današnji dan - 12. septembar

Na današnji dan - 12. septembar
rts


1494. - Rođen je francuski kralj Fransoa I, koji je Bolonjskim konkordatom 1516. osigurao prevlast krune nad nacionalnom crkvom. Tokom vladavine od 1515. do smrti 1547. pokušavao je da postane rimsko-nemački car, što je 1519. uspeo njegov ljuti rival Karlo V, protiv kojeg je potom vodio četiri rata. U bici kod Pavije 1525. je zarobljen, ali je uspeo da se izbavi i 1536. uspostavio je savez s Otomanskim carstvom protiv Habzburgovaca. Zaslužan je za razvoj francuske umetnosti i nauke.


1583. - Rođen je italijanski orguljaš i kompozitor Đirolamo Freskobaldi, najveći majstor svog vremena na orguljama. Bio je preteča Johana Sebastijana Baha u kompozicijama za orgulje, koje je obogatio novim izražajnim sredstvima. Komponovao je tokate, kancone, fantazije za orgulje, madrigale, motete.

1683. - Vojska poljskog kralja Jana III Sobjeskog potukla je Turke i razbila drugu opsadu Beča. U ratu nastavljenom do 1699. austrijska vojska je, koristeći pobune na Balkanu, prodrla do Skoplja, Prizrena i Peći i spalila Sarajevo. Mirom u Sremskim Karlovcima Beč je povratio Ugarsku, Banat, Erdelj, Slavoniju i Liku, i reke Sava i Dunav postale su granica dvaju carstava.

1801. - Ruski car Aleksandar I ukinuo je gruzinsku kraljevinu i priključio je Rusiji. Istočna gruzinska kraljevina, stvorena četiri decenije ranije, posle oslobođenja od Persijanaca, prihvatila je ruski protektorat 1783. Rusija je 1810. anektirala i zapadnu Gruziju, dotad pod vlašću Otomanskog carstva.

1874. - Umro je francuski političar i istoričar Fransoa Pjer Gijom Gizo, šef diplomatije od 1840. do 1847. i premijer od 1847. do 1848. Počeo je kao liberal, ali je kasnije zastupao konzervativna načela i opirao se reformama. Oboren je s vlasti u Februarskoj revoluciji 1848. zajedno s kraljem Lujem Filipom. Dela: „Istorija engleske revolucije”, „Istorija civilizacije u Francuskoj”.

1876. - Rođen je srpski političar, pozorišni i književni kritičar Milan Grol, dugogodišnji dramaturg i upravnik Narodnog pozorišta u Beogradu, od 1940. šef Demokratske stranke. Kao blizak saradnik najuglednijeg srpskog književnog kritičara Jovana Skerlića, objavio je mnoštvo književnih i pozorišnih kritika u „Srpskom književnom glasniku”. U Drugom svetskom ratu bio je ministar u jugoslovenskoj emigrantskoj vladi u Londonu. U zemlju se vratio 1945. i jedno vreme bio potpredsednik vlade, ali je ubrzo odstranjen iz političkog života.

1888. - Rođen je francuski pevač i glumac Moris Ševalje, zaštitni znak francuske muzičke komedije, koji je plenio šarmom, lakoćom i neusiljenošću pevačkog i glumačkog manira. Najzapaženije uloge ostvario je u filmskim muzičkim komedijama. Napisao je autobiografiju „Moj put i moje pesme”. Filmovi: „Ljubavna parada”, „Nasmejani poručnik”, „Vesela udovica”, „Ćutanje je zlato”, „Imao sam sedam kćeri”, „Život za karijeru”, „Žiži”, „Fani”, „Ljubav po podne”.

1897. - Rođena je francuska nuklearna fizičarka i hemičarka Irena Kiri - ćerka nobelovaca Pjera i Marije Kiri - koja je sa suprugom Žanom Frederikom Žolio Kiri 1935. podelila Nobelovu nagradu za hemiju. Prvi su stvorili veštačke radioaktivne supstance: nuklide fosfora, azota, silicijuma. Eksperimentalno su dokazali da se svetlost može preobratiti u čestice. Sa srpskim fizičarem Pavlom Savićem 1937. i 1938. otkrila je izotope poznatih elemenata bombardovanjem urana neutronima.

1913. - Rođen je američki atletičar afričkog porekla Džesi Ovens, jedan od najvećih sportista 20. veka, koji je osvojio četiri zlatne medalje na Olimpijskim igrama u Berlinu 1936. Pobedama na 100 i 200 metara, u štafeti 4 x 100 metara i u skoku udalj, izbezumio je nacističkog vođu Adolfa Hitlera, koji nije mogao da podnese takve uspehe jednog crnca nad pripadnicima „više rase” i utekao je iz počasne lože kako bi izbegao da se rukuje s njim.

1916. - Na Kajmakčalanu je u Prvom svetskom ratu otpočela ofanziva srpske vojske protiv Bugara i Nemaca. U ogorčenim borbama vrh planine Nidže više puta je prelazio iz ruke u ruku, da bi Drinska divizija, ojačana pukovima Dunavske divizije, u strahovitom naletu konačno ovladala Kajmakčalanom 3. oktobra 1916, što je bila prva pobeda srpske vojske posle povlačenja preko Albanije.

1974. - U Etiopiji je levičarska vojna hunta zbacila s vlasti cara Haila I Selasija, koji je vladao od 1928, kad je posle smrti Menelika II imenovan za regenta i kralja. Za cara je krunisan 1930, iz zemlje je izbegao 1936, godinu dana posle agresije Italije, a vlast je povratio 1941. Godinu dana posle zbacivanja zadavljen je u zatočeništvu, a vojna hunta izdala je lažno saopštenje o prirodnoj smrti bivšeg monarha.