Na današnji dan - 3. septembar

Na današnji dan - 3. septembar
rts


1189. - Ričard I Plantagenet „Lavlje srce” krunisan je za kralja Engleske.

1658. - Umro je engleski državnik i vojskovođa Oliver Kromvel, vođa engleske buržoaske revolucije. Njegova vojska porazila je kraljevsku armiju 1644. kod Marston Mura i 1645. kod Nezbija i zarobila kralja Čarlsa I Stjuarta, koji je osuđen na smrt i pogubljen 1649. Odbivši titulu kralja, 1653. postao je lord protektor kraljevina Engleske, Škotske i Irske. Dve godine posle njegove smrti monarhija je obnovljena.


1759. - Iz Portugala je počelo proterivanje rimokatoličkih jezuita.

1783. - Velika Britanija, SAD, Francuska i Španija potpisale su Pariski mir, čime je završen Američki rat za nezavisnost.

1791. - Francuska skupština usvojila je ustav kojim je uspostavljena ustavna monarhija.

1806. - Srbi su na Deligradu, na ulazu u Đuniski tesnac između Ražnja i Aleksinca, pod komandom vođe Prvog srpskog ustanka Karađorđa, odbili napad brojčano nadmoćnih turskih snaga i odbacili ih ka Nišu. Istog dana vojvoda Stanoje Glavaš je oslobodio Prokuplje.

1821. - Umro je rumelijski valija i beogradski vezir Marašli Ali paša, koji je sarađivao sa Srbima u postizanju sporazuma o prekidu neprijateljstava. Krajem 1815. s knezom Milošem Obrenovićem sklopio je sporazum koji je Srbima obezbedio ograničenu samoupravu, što je Miloš iskoristio da je dalje proširuje.

1826. - Nikolaj I krunisan je za cara Rusije.

1866. - U Ženevi je počeo prvi kongres Prve internacionale.

1877. - Umro je francuski državnik i istoričar Luj Adolf Tjer, osnivač i prvi predsednik Treće republike od 1871. do 1873. Kao šef versajske vlade 1871. u krvi je ugušio Parisku komunu. Dela: „Istorija Francuske revolucije”, „Istorija konzulstva i carstva”.

1883. - Umro je ruski pisac Ivan Sergejevič Turgenjev, jedan od najznačajnijih predstavnika ruskog realizma. Prvi je ruski pisac čija su dela prodrla na Zapad gde je čitan s divljenjem i za života je uživao znatno veći ugled u francuskim nego u ruskim književnim krugovima. Zanimao ga je tip „suvišnog čoveka”, plemića-intelektualca i tip „nihiliste”, građanskog intelektualca, sukobljenog s konzervativizmom plemićke kulture. Predskazivao je revolucionarnu epohu u Rusiji. Dela: romani „Očevi i deca”, „Plemićko gnezdo”, „Rudin”, „Dim”, „Novina”, „Uoči novih dana”, pripovetke „Prolećne vode”, „Asja”, „Lovčevi zapisi”, drama „Mesec dana na selu”.

1884. - Iz Beograda je krenuo prvi putnički voz na pruzi Beograd-Niš, prvoj u Srbiji. Početak gradnje je 21. juna 1881. srebrnim budakom obeležio knez Milan Obrenović. Ispraćaju prvog voza, iskićenog cvećem i srpskim trobojkama, pored velikog broja građana, prisustvovali su ugledni gosti iz Beča, Budimpešte i Pariza. Voz je krenuo u 8.30 časova, a u Niš je stigao u 18.23 časa.

1900. - Rođen je finski državnik Urho Kekonen, predsednik Finske od 1956. do 1982, najistaknutiji finski političar posle Drugog svetskog rata.

1931. - Kralj Jugoslavije Aleksandar I Karađorđević proglasio je oktroisani Ustav kojim je ozakonjena monarhistička diktatura uvedena 6. januara 1929. Prema Ustavu, vlada je zavisila od kralja koji je odlučivao i o važenju zakona. U Skupštinu je uveden drugi dom - Senat, čije je članove uglavnom imenovao kralj.

1939. - Dva dana posle nemačkog napada na Poljsku, Velika Britanija i Francuska su u Drugom svetskom ratu objavile rat Nemačkoj.

1939. - Na kružnoj stazi oko Kalemegdana u Beogradu su održane dotad najveće međunarodne automobilske trke u Jugoslaviji, a pobedniku je pripala „Velika nagrada Beograda”.

1943. - Iskrcavanjem na Siciliju Osme britanske armije pod komandom feldmaršala Bernarda Montgomerija, počeo je napad savezničkih trupa na Italiju u Drugom svetskom ratu.

1948. - Umro je češki državnik Eduard Beneš, predsednik Čehoslovačke od 1935. do 1938. i od 1946. do 1948. Bio je vođa Narodne stranke i najbliži saradnik prvog predsednika Čehoslovačke Tomaša Masarika. U Prvom svetskom ratu radio je na stvaranju slobodne Čehoslovačke i Male Antante [savez s Jugoslavijom i Rumunijom]. Od osnivanja Čehoslovačke 1918. do 1936. bio je šef diplomatije, a posle Minhenskog sporazuma 1938, kojim je Zapad praktično predao Čehoslovačku na milost i nemilost nacističkoj Nemačkoj, dao je ostavku i otišao u izbeglištvo u London, gde je tokom Drugog svetskog rata predvodio izbegličku vladu. Posle rata ponovo je postao šef države, ali je dao ostavku 1948. kad su komunisti prigrabili svu vlast i ubrzo je umro.

1962. - Umro je američki pisac Edvard Estlin Kamings, pesnik snažnog lirskog dara u čijoj su poeziji dominirale teme ljubavi i smrti. Dela: zbirke stihova „XLI pesma”, „Je 5”, „Viva”, „Tom”, „V20”, „1x1”, „Sedamdeset i jedna pesma”.

1969. - Umro je vijetnamski državnik Ho Ši Min, predsednik Demokratske Republike Vijetnam od proglašenja 1945. i vođa borbe protiv japanske armije, francuskih kolonijalnih trupa i američke invazione vojske. Od 1917. radio je u Francuskoj, gde je 1920. postao član Komunističke partije Francuske, a 1930. osnovao je Komunističku partiju Vijetnama. U vreme Drugog svetskog rata, kad je Japan okupirao Vijetnam, stvorio je jak oslobodilački pokret, jezgro buduće armije, koja je nanela odlučujuće poraze Francuzima i potom Amerikancima, zahvaljujući čemu su Severni i Južni Vijetnam ujedinjeni 1976.

1971. - SSSR, SAD, Velika Britanija i Francuska potpisale su sporazum o statusu grada Berlina.

1976. - Američki vasionski brod bez ljudske posade „Viking 2” spustio se na Mars i počeo da šalje fotografije s te planete.

1991. - Umro je američki filmski režiser italijanskog porekla Frenk Kapra, autor sjajnih komedija sa satiričnom notom. Napisao je memoare „Ime iznad naslova”. Filmovi: „Donovanova afera”, „Mlada generacija”, „Zabranjeno”, „Američka ludost”, „Gorak čaj generala Jena”, „Dogodilo se jedne noći” [Oskar], „Gospodin Dids ide u grad” [Oskar], „Izgubljeni horizonti”, „Upoznajte Džona Doa”, „Arsenik i stare čipke”, „Ne možete to poneti sa sobom” [Oskar], „Ovo je divan život”, „Država Unije”, „Džep pun čuda”.

1992. - S teritorije pod kontrolom muslimana i Hrvata u centralnoj Bosni raketom je oboren italijanski transportni avion u kojem su poginula sva četiri člana posade. Incident je na Zapadu skromno medijski propraćen i nije vođena ozbiljnija istraga, jer je odmah bilo jasno da ni na koji način ne mogu biti optužene snage Srba u BiH.

1996. - SAD su izvele jedan od najjačih vojnih napada na Irak od okončanja Zalivskog rata 1991, ispalivši 27 krstarećih projektila na ciljeve na jugu te zemlje, s obrazloženjem da je to kazna zbog pomoći armije Sadama Huseina jednoj od kurdskih frakcija u „zoni bezbednosti” koju su UN proglasile na severu Iraka.

1997. - U vijetnamskom putničkom avionu „Tupoljev 134”, koji se srušio blizu aerodroma u glavnom gradu Kambodže Pnom Penu, poginulo je 65 ljudi, uglavnom stranaca.

1999. - Na graničnom prelazu Đeneral Janković između Jugoslavije i Makedonije počela je da radi carinska služba UNMIK-a, naplaćujući carinske dažbine u nemačkim markama.

2000. - Papa Jovan Pavle II beatifikovao je ultrakonzervativnog papu Pija IX iz 19. veka, ignorišući oštre proteste jevrejskih i liberalnih rimokatoličkih krugova.

2002. - Vrhovni sud Izraela odlučio je da izraelske vlasti mogu da proteruju rodbinu palestinskih terorista ako dokažu da su pretnja bezbednosti Izraela.