18.kolovoza

Rođen Marko Marulić


18. kolovoza - Marko Marulić prvi je stvaratelj stare hrvatske književnosti čijom je pojavom naše pjesništvo izvedeno u krug europskih naroda.
Marulić je i autor prvog djela hrvatske književnosti na narodnome jeziku, pod naslovom Libar Marka Marula Splićanina, u kojem se uzdrži istorija svete udovice Judit, u versi harvacki složena. To je djelo prvi put objavljeno u Veneciji 1521., a doživjelo je nekoliko izdanja. U predgovoru tom spjevu Marulić nam obrazlaže svoju zamisao da povijest svete udovice Judite stumači našim jezikom, neka je budu razumit i oni, ki nisu naučni knjige latinske aliti dijačke.
Rođen je 18. kolovoza 1450. u staroj splitskoj patricijskoj obitelji, a odgojen je u strogo kršćansko-moralističkoj tradiciji. Marulić je i umro u Splitu 5. siječnja 1524. U mladosti je stekao bogato humanističko obrazovanje i kao učena i ugledna osoba imao je razne dužnosti i obveze u upravi i sudstvu rodnoga grada. Tijekom života stječe europsku slavu kršćansko-moralističkim djelima na latinskome jeziku: De institutionem bene vivendi i Evangelistarium. To je djelo poznavao i engleski kralj Henrik VIII. te je ono jedna od dragocjenosti glasovite Britanske knjižnice (British Library). Marulićeva važnost za hrvatsku književnost jest, prije svega, u djelima na narodnome jeziku. Nama danas najbliže djelo Judita , dokaz je autorove stvarne povezanosti sa svojim narodom. To što je prvi osjetio potrebu da u poeziji progovori pučkim jezikom, bilo je, uz ostalo, i zato da narodu dade djelo koje će ga hrabriti u borbi protiv stranih utjecaja. Još izravniju i smjeliju sliku onovremenske opasnosti po hrvatske krajeve i gradove daje u pjesmi Molitva suprotiva Turkom.
Marulićevi radovi na materinskome jeziku potvrđuju zrelost hrvatske književne tradicije i njezinu mogućnost da se na narodnome jeziku stvore djela velike umjetničke vrijednosti. Zato ga danas s pravom smatramo ocem ili utemeljiteljem našeg pjesništva, a njegovo djelo najzrelijim književnim izrazom hrvatske kulturne baštine

Rođen Franjo Josip I.



18. kolovoza - Kao 18-godišnjak preuzeo je krunu od strica Ferdinanda koji je odstupio pod teretom burnih revolucionarnih događaja 1848. Uz rusku vojnu pomoć Franjo Josip ugušio je mađarsku revoluciju i zatim uveo centralistički režim kojim je ustvari upravljala njegova majka Sofija uz pomoć kneza Felixa Schwarzenberga i ministra unutarnjih poslova Bacha.
Car Franjo Josip I. simbol je jedne cijele epohe: vladao je 68 godina, najdulje u tisućgodišnjoj povijesti Habsburgovaca, i u tome razdoblju prošao je najveći mogući preobražaj - od apsolutističkog monarha do liberalnog vladara u parlamentarnoj demokraciji. Naime oslobodivši se utjecaja majke i konzervativne aristokracije, Franjo Josip prvi je u povijesti dao Austriji i državama u njezinu sustavu ustav, i to toliko liberalan da će 1920., šest desetljeća poslije, gotovo nepromijenjen postati ustavom Republike Austrije. Međutim u stvarnosti ustav u monarhiji nije primjenjivan. Nakon niza neuspjelih ratova austrijski car prisiljen je preustrojiti državu u dvojnu monarhiju. Na taj način osigurao je lojalnost Austrijanaca i Mađara, ali je nametnuo i njihovu dominaciju nad Hrvatima i drugim narodima u monarhiji. To je dovelo do napetih nacionalnih i socijalnih odnosa, koji su zajedno s kriznim odnosima u Europi odveli tisućgodišnju monarhiju u propast.
I u privatnom životu Franjo Josip trpio je teške udarce. Njegovu suprugu ubio je suludi anarhist, jedini sin Rudolf ubio je u dvorcu Mayerlingu ljubavnicu i sebe, a brata Maksimilijana, nakon što je postao carem Meksika, ubili su pobunjenici. Posljednji teški udarac došao je 28. lipnja 1914. kada je u Sarajevu ubijen njegov sinovac i prijestolonasljednik Franjo Ferdinand. Nakon atentata cijeli austrijski generalitet, jednako kao i dvor, željeli su rat: jugoistočne granice monarhije bile su uzdrmane, antagonizam između europskih sila bio je sve veći i teži, a problemi unutar monarhije činili su se nerješivima. Osamdesetčetverogodišnji car nije želio rat. Ali bio je sam, star i potrošen. Pokleknuo je pod pritiscima, videći možda u ratu zadnju iracionalnu mogućnost spasa od raspadanja carstva i monarhije. Vlastita smrt 21. studenoga 1916. spasila ga je od bolne spoznaje da monarhiji više nema ni lijeka ni života. Umro je od srčane klijenuti 21. studenoga 1916. u bečkom dvorcu Schoenbrunnu.

Na današnji dan - 18. avgust
rts


1805. - Na brdu Ivankovac kod Ćuprije, u jednoj od najvećih bitaka Prvog srpskog ustanka, Srbi su prvi put potukli regularnu vojsku Otomanskog carstva. Napredovanje ustanika i zauzimanje više gradova, uključujući Užice i Karanovac [Kraljevo], uznemirilo je sultana koji je naredio Hafiz-paši, imenovanom za beogradskog vezira, da sa 15.000 vojnika krene od Niša ka Beogradu. Na Ivankovcu je oko 2.000 Srba pod komandom Milenka Stojkovića i Petra Dobrnjca izdržalo više turskih juriša, ali je bitku rešio vođa ustanka Đorđe Petrović-Karađorđe, kad je noću 18/19. avgusta, sa više od 4.000 boraca pritekao u pomoć braniocima iz pravca Jagodine, pa su se Turci povukli u Paraćin. Posle dva bezuspešna napada na visove oko Paraćina i novih gubitaka 20. avgusta, već pokolebani Hafiz-paša bio je primoran da se povuče ka Nišu. Pobeda je silno uvećala samopouzdanje ustanika, koji su se dotad uspešno sukobljavali samo s dahijama.


1812. - Francuski car Napoleon I Bonaparta je u bici kod Smolenska porazio rusku vojsku i nastavio da napreduje prema Moskvi.

1830. - Rođen je austrougarski car Franc Jozef I, koji je počeo Prvi svetski rat napadom na Srbiju 1914. godine. Od dolaska na presto 1848, bio je vođen idejom o pangermanskoj ulozi Austrije i sprovodio je politiku nacionalnog ugnjetavanja slovenskih naroda. Krvavo je ugušio revoluciju u Mađarskoj 1849. i uspostavio centralističko-apsolutistički sistem, u okviru kojeg su ukinute političke slobode i pribegavano je nasilnoj germanizaciji, nazvanoj „Bahov apsolutizam” prema imenu ministra unutrašnjih poslova Aleksandera Baha.

1831. - Rođen je srpski kompozitor, pijanista i horovođa Kornelije Stanković, značajan za srpsku muziku kao osnivač nacionalnog pravca, zapisivač i harmonizator srpskog crkvenog pojanja. Školovao se u Aradu, Segedinu, Pešti, a u Beču je studirao kompoziciju. U Sremskim Karlovcima je proučavao i beležio dotad samo usmenom tradicijom čuvano srpsko crkveno pojanje, a potom je bio horovođa Beogradskog pevačkog društva. Doprineo je da se za srpsku muziku zainteresuju strani kompozitori, posebno ruski, uključujući Petra Iljiča Čajkovskog [„Slovenski marš”] i Nikolaja Andrejeviča Rimskog-Korsakova [„Fantazija na srpske teme”]. Dela: „Pravoslavno crkveno pojanje u srpskoga naroda”, šest svezaka „Srpskih narodnih pesama”, koje je harmonizovao za hor, za glas i klavir, ili samo za klavir.

1850. - Umro je francuski pisac Onore de Balzak, začetnik evropskog realizma, autor oko sto knjiga s više od 2.000 likova. Prikazao je široku galeriju tipova iz svih društvenih sredina, raznih temperamenata i karaktera, koje pokreću raznolike pobude od novca do vlasti, od ljubavi i idealizma do slepih nagona i brutalne eksploatacije. Dela: romani „Evgenija Grande”, „Čiča Gorio”, „Gopsek”, „Izgubljene iluzije”, „Seljaci”, „Rođaka Beta”, „Golicave priče”, „Šuani”.

1872. - Umro je srpski pisac Petar Preradović, jedan od najznačajnijih pesnika epohe ilirizma, čija se lirika kreće od zanosnog rodoljublja do mračne refleksivnosti i krajnjeg pesimizma. Posle završene Vojne akademije u Vinernojštatu, prešao je radi karijere u katoličanstvo i napredovao do čina generala, učestvujući u svim ratovima Austrije njegovog doba. Isprva je pisao na nemačkom, ali je ubrzo počeo da piše isključivo na srpskom jeziku, pa se njegovim pravim književnim početkom smatra pesma „Zora puca, bit će dana”. Napisao je i niz toplih ljubavnih pesama, od kojih su mnoge i sad aktuelne, kao što je „Miruj, miruj, srce moje”. Dela: zbirke pesama „Prvijenci”, „Nove pjesme”, drama „Kraljević Marko”, epovi „Lopudska” [nedovršen], „Prvi ljudi”, „Pustinjak” [nedovršen], libreta „Vladimir i Kosara”, „Sirotica”.

1868. - Postavljen je kamen temeljac zgrade Narodnog pozorišta u Beogradu, čemu je presudno doprinelo gostovanje u prestonici Srbije glumaca iz Novog Sada 1867. Oduševljen predstavom „Gospođe i husari”, knez Mihailo Obrenović obećao je da će o svom trošku podići zgradu i osnovati stalno pozorište. Narodno pozorište svečano je otvoreno u oktobru 1869. prigodnim komadom „Posmrtna slava kneza Mihaila”.

1896. - Francuska je okupirala Madagaskar i proglasila ga kolonijom. Madagaskar je nezavisnost stekao 1960.

1897. - Rođen je srpski slikar Milo Milunović, član Srpske akademije nauka i umetnosti, profesor Akademije likovnih umetnosti u Beogradu. Slikarstvo je učio u Firenci. Posle Prvog svetskog rata, u kojem je učestvovao na bojištima u Crnoj Gori, otišao je na studije u Pariz, gde je s prekidima ostao do 1932, kad je došao u Beograd, da bi 1937. postao profesor Umetničke akademije. Slikao je predele i mrtvu prirodu, kompozicije, figure, portrete, monumentalne freske i mozaike.

1908. - Rođen je francuski državnik i pravnik Edgar For, koji je kao tužilac predstavljao Francusku na suđenju nemačkim ratnim zločincima u Nirnbergu posle Drugog svetskog rata. Bio je premijer Francuske 1952. i 1955. i 1956. i više puta ministar od 1958. do 1969.

1914. - Nemačka je u Prvom svetskom ratu objavila rat Rusiji, a istog dana presednik SAD Vudro Vilson proklamovao je neutralnost njegove zemlje.

1922. - Rođena je američka filmska glumica Šeli Vinters, koja je počela karijeru mjuziklima i komedijama, ali je pravu slavu stekla ulogama agresivnih sredovečnih žena složene psihologije. Filmovi: „Dvostruki život”, „Mesto pod suncem”, „Noć lovca”, „Dnevnik Ane Frank”, „Lolita”, „Krvava mama”, „Kleopatra Džons”, „Posejdonova avantura”, „Stanar”.

1933. - Rođen je američki filmski režiser poljskog porekla Roman Polanski, poznat najpre po filmovima strave ispunjenih psihičkim nastranostima, strahom i opsednutošću kao posledici poremećene seksualnosti. Dodatnu napetost je često postizao postavljajući nevinost i čistotu naspram mračnih, iracionalnih sila zla. Posle uspeha filma „Nož u vodi”, otišao je iz Poljske u SAD, a snimao je i u Francuskoj i Velikoj Britaniji. Ostali filmovi: „Odvratnost”, „Ćorsokak”, „Bal vampira”, „Rozmarina beba”, „Magbet”, „Kineska četvrt” [Oskar], „Stanar”, „Pirati”, „Tesa”, „Pijanist”.

1937. - Rođen je američki filmski glumac i režiser Robert Redford, koji je veliku naklonost, posebno ženske publike, stekao privlačnom spoljašnošću i ulogama usamljenih junaka. Nagrađen je Oskarom za film „Obični ljudi”, prvi koji je režirao. Ostali filmovi: „Situacija beznadežna, ali ne ozbiljna”, „Kažite im da je Vili Boj ovde”, „Buč Kasidi i Sandens Kid”, „Džeremaja Džonson”, „Kandidat”, „Žaoka”, „Veliki Getsbi”, „Devojka koju sam voleo”, „Tri Kondorova dana”, „Svi predsednikovi ljudi”, „Električni jahač”, „Brubejker”, „Nepristojna ponuda”.

1941. - U Drugom svetskom ratu u nemački koncentracioni logor Buhenvald dovedena je prva grupa jugoslovenskih zarobljenika. U toku rata kroz logor su prošla 3.872 Jugoslovena, od kojih je 607 dočekalo oslobođenje. Logor - u kojem su nacisti od 1937. do 1945. ubili 56.000 ljudi iz 18 evropskih zemalja - oslobodili su sami logoraši u aprilu 1945.

1948. - U Beogradu je potpisana Dunavska konvencija, kojom je prihvaćeno načelo da Dunavom i plovidbom upravljaju priobalne zemlje. Slobodna plovidba je osigurana za sve trgovačke brodove, a ratnim brodovima je plovidba zabranjena, sem ratnih brodova priobalnih država koji mogu da plove i na području druge priobalne države, ali samo prema sporazumu.

1954. - Džejms Vilkins je postao prvi crnac u američkoj istoriji koji je učestvovao u zasedanju vlade SAD. On je bio pomoćnik ministra rada i sednici je prisustvovao jer ministar i njegov zamenik u tom trenutku nisu bili u Vašingtonu.

1964. - Sportistima Južne Afrike je zabranjeno da učestvuju na Olimpijskim igrama zbog politike aparthejda u toj zemlji.

1968. - Više od sto žena i dece je poginulo kad je iznenada pokrenuto klizište odbacilo dva autobusa u nabujalu reku na japanskom ostrvu Honšu.

1990. - Jugoslavija je treći put postala svetski prvak u košarci na 11. svetskom šampionatu u Argentini. Prvi put je osvojila titulu 1970. u Ljubljani, a drugi put 1978. u Manili.

1993. - SAD su saopštile da je Sudan stavljen na listu zemalja koje podržavaju međunarodni terorizam.

1994. - Najmanje 150 ljudi je poginulo u zemljotresu u oblasti Maskara na severozapadu Alžira.